Flet ish-zv.ministri i Financave, Sherefedin Shehu: Stabiliteti fiskal ekziston vetëm në letra, realiteti i trishtë

Përjashtimet tatimore prishin konkurrencën në treg dhe krijojnë gropa fiskale si rrjedhojë e nxitjes së tendencave për shmangie të ligjshme tatimore dhe krijimit të hapësirave për abuzime nga ana e administratës tatimore, thotë ish-zv.ministri i Financave, Sherefedin Shehu.

Ai thotë se, politikat fiskale duhet të synojnë thjeshtimin e sistemit të tatimeve dhe të taksave dhe uljen e barrës tatimore nëpërmjet uljes së normës tatimore. Shehu shton se stabiliteti fiskal që raporton është vetëm në letra, pasi në realitet, ai është minuar nga detyrimet e prapambetura dhe paketa “1 miliard euro” e PPP-ve.
Në një kohë që ekonomia ka përshpejtuar rritjen me rreth 4%, të ardhurat buxhetore kanë ulur ritmet e rritjes (janar-prill 2%). A mendoni se po krijohet rreziku i një “shthurje” fiskale për shkak se qeveria ka lajmëruar një paketë me përjashtime fiskale në shtator 2018?
Shifra prej 4% përfaqëson rritjen ekonomike reale dhe në kushtet e një administrimi të mirë fiskal, të ardhurat buxhetore duhej të rriteshin minimalisht 7%. Ky nivel përfaqëson shumën e përqindjeve të rritjes ekonomike reale dhe të objektivit mesatar të inflacionit për vitin. Po të kemi parasysh nivelin e lartë të informalitetit dhe të evazionit fiskal, kuptohet që rritja duhet të jetë më e madhe nëse do të supozonim edhe një përmirësim të administrimit të të ardhurave buxhetore. Të gjitha këto i thashë për të argumentuar se në kushtet e një rritje të të ardhurave buxhetore më të ulët se ajo e rritjes ekonomike, kemi një përkeqësim të administrimit fiskal.
Fatkeqësisht ky është një fenomen, i cili ka ndodhur që nga viti 2014, por është mbuluar nga efekti i rritjes së barrës tatimore. Nëse nga rritja e të ardhurave tatimore do të zbresim efektin e rritjes së tatimeve, sipas vlerësimit të vetë qeverisë, rezulton se në periudhën 2014-2017, rritja e të ardhurave buxhetore ka qenë përkatësisht 1.52%, -4.07%, 1.77% dhe 2%. Në këto kushte duhet menduar për përmirësimin e administrimit fiskal dhe nuk ka vend për përjashtime fiskale.
Aplikimi i tyre në këtë situatë do të ishte një rrezik i shtuar për të ardhurat buxhetore.
Edhe në kushtet e një administrimi të mirë, përjashtimet tatimore prishin konkurrencën në treg dhe krijojnë gropa fiskale si rrjedhojë e nxitjes së tendencave për shmangie të ligjshme tatimore dhe krijimit të hapësirave për abuzime nga ana e administratës tatimore. Përveç kësaj, po t’ju referohemi sektorëve dhe mekanizmave të përdorur për përjashtimet fiskale, konstatohet se ato synojnë më tepër arritjen e objektivave politiko-elektorale se sa përmirësimin e klimës së biznesit dhe nxitjen e zhvillimit të sektorëve që përfitojnë prej tyre.
Teksa buxheti vijon me suficit primar, borxhi publik nuk po ulet sipas parashikimeve. Pse po ndodh kjo dhe sa efektive ka qenë rritja e borxhit në këtë dekadë me më shumë se 10% të PBB-së?
Ky suficiti primar nuk është i natyrshëm dhe nuk ka ardhur nga procesi i konsolidimit fiskal. Ai është i përkohshëm dhe nuk do të ketë qëndrueshmëri në kohë. Argumenti kryesor për këtë është se ai është arritur si rezultat i uljes së investimeve publike dhe shkurtimit të shpenzimeve sociale dhe është favorizuar nga ulja e normave të interesit në treg dhe rrjedhimisht, edhe e kostos së borxhit publik.
Nga ana tjetër, ky suficit ka qenë i përkohshëm dhe simbolik për nga përmasat dhe nuk mund të ndikonte në uljen e borxhit ndaj PBB-së, sepse rritja e borxhit ka qenë shumë e lartë dhe e menjëhershme në kohë. Po të kemi parasysh borxhet e fshehta, duhet pranuar se buxheti praktikisht operon me deficit primar.
Rritja e borxhit nuk ka qenë efektive, sepse nuk erdhi nga rritja e investimeve publike, por nga keqpërdorimi politik i borxheve të trashëguara. Kështu audituesi i kontraktuar nga qeveria konfirmoi se borxhi i trashëguar ishte 24.6 miliardë lekë, ndërsa qeveria e vetëvlerësoi atë në 72.5 miliardë lekë. Më pas rezultoi se ky borxh ishte i fryrë me të paktën 20.2 miliardë lekë, të cilat nuk u paguan si të tilla. Kështu nën argumentin e shlyerjes së borxheve të trashëguara u bë një rritje e ndjeshme e borxhit publik kryesisht për shpenzime që nuk kontribuojnë në zhvillimin dhe rritjen ekonomike të vendit.
Duke ju referuar shifrave të pagesave në zërin e borxheve të prapambetura rezulton se rreth 40% e tyre u përdorën për rimbursimin e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar (TVSh) që nuk kualifikohet si detyrim i prapambetur. Ndërsa pagesat e bëra për detyrimet kontraktuale të prapambetura përfaqësojnë vetëm 65% të detyrimeve të vlerësuara nga audituesi i kontraktuar dhe 40% të detyrimeve të vetëvlerësuara nga qeveria ose vetëm 30% të pagesave totale dhe 45% më pak kundrejt borxheve të vetëvlerësuara nga qeveria për këtë grup. Rreth 35 miliardë lekë nga këto pagesa u përdorën për shlyerjen e detyrimeve korente të ministrive pa paraqitur kontrata, fatura dhe dokumente që vërtetojë detyrimet e prapambetura dhe rreth 6 miliardë lekë u përdorën për qëllime të tjera, ku rreth 3.2 miliardë lekë ishin për vendime gjyqësore që duhej të ishin paguar nga buxheti i vitit përkatës.
FMN gjeti detyrime të fshehura në masën e 205 milionë euro. Sa e rrezikon stabilitetin fiskal?
Detyrimet e fshehta përbëjnë një rrezik për stabilitetin fiskal sepse do të kufizojnë investimet publike dhe shtojnë presionin për rritjen e taksave në vitet e ardhshme. Ky rrezik do të vijë në rritje me fillimin e zbatimit të projektit “1 miliard euro”, i cili është një borxh i fshehtë që biznesi privat do t’i japë qeverisë gjatë 2-3 viteve të ardhshme. Kështu suficiti fiskal që qeveria raporton sot tregon vetëm një “stabilizim” në letra, sepse në fakt financat po destabilizohen. Përveç rritjes së fshehtë të borxhit, ky projekt do të ketë kosto të fshehta në formën e fitimit të munguar për 15 vitet e shlyerjes së borxhit nga Qeveria, si dhe kostoja e kredisë që vetë bizneset do të marrin në banka për këto projekte.
Po të supozojmë një kosto minimale të kapitalit 12%, atëherë një kredi 13-vjeçare e paguar në 13 këste të barabarta vjetore kushton 2.2 herë më shumë se vlera e kredisë që merret sot. Ndryshe mund të thuhet se nga fatura 1 miliard euro që do të paguajë qeveria, vetëm 490 milionë do të jenë investime reale. Kësaj “humbje” duhet t’i shtohen edhe kostoja e pengesave burokratike në zbatimin e projekteve apo ndryshimet që do t’i imponohen bizneseve gjatë zbatimit të tyre.
Çfarë këshilloni ju në lidhje me politikat fiskale?
Politikat fiskale duhet të synojnë thjeshtimin e sistemit të tatimeve dhe të taksave dhe uljen e barrës tatimore nëpërmjet uljes së normës tatimore. Përjashtimet tatimore duhet të hiqen kategorikisht dhe të zëvendësohen me programe buxhetore transparente që sigurojnë mbështetje dhe subvencionime për sektorët e ekonomisë apo kategoritë e bizneseve që gëzojnë favore dhe përjashtime tatimore. Kështu, në vend të uljes së normave të TVSh-së për turizmin, mund të krijohet një program buxhetor për mbështetjen e këtij sektori.
Gjithashtu duhet të zbatohet një sistem fiskal që nxit formalizimin dhe ul evazionin fiskal. Për këtë duhet të ulet barra tatimore në tërësi dhe sistemi i normave të shkallëzuar të tatimit mbi fitimin të zëvendësohet me një normë unike tatimore. Mbështetja ekzistuese e bizneseve me norma tatimore zero dhe 5% mbi fitimin duhet të zëvendësohet me vendosjen e një minimum fitimi të patatueshëm. Në këtë mënyrë, bizneset duhet të bëjnë deklaratën vjetore tatimore, që i detyron ato të dokumentojnë të gjitha të ardhurat dhe shpenzimet e tyre dhe pas deklarimit të fitimit vjetor ato nuk do të tatohen për një nivel të caktuar të fitimit.
Kështu, ne sot kemi një minimum të patatueshëm për të ardhurat nga puna që është 30 mijë lekë në muaj ose 360 mijë lekë në vit. Pra, do të ishte logjike që minimalisht ky nivel të ardhurash vjetore duhet të jetë i patatueshëm edhe për bizneset e vogla. Dhe me një sistem të tillë, do të frenohej copëzimi i bizneseve, do të nxitej formalizimi i transaksioneve të biznesit, do të mbështeteshin bizneset që janë realisht të vogla dhe do të ulej tendenca për evazion fiskal.
Ose më saktë, politika fiskale duhet të jetë pjesë përbërëse e një projekti më të madh që ka të bëjë me filozofinë e modelit dhe arkitekturës së orientimit ekonomik të vendit. Monitor