“Një ekspeditë milionerësh për të zbritur në zemër të ‘San José”. Ky është titulli i një artikullit të gjatë që gazeta më e madhe në gjuhen spanjolle, El Pais, i ka kushtuar rastit të anijes spanjolle “San Jose”, të zbuluar në ujërat kolumbiane dhe betejës profesionale dhe ligjore midis presidentit kolumbian dhe UNESCO-s për nxjerrjen e thesareve të saj.

Në artikull thesohet se Kolumbia po përgatit një projekt pionier dhe të diskutueshëm me një kompani private për të shpëtuar dhe tregtuar një pjesë të mbetjeve të anijes spanjolle.
Bëhet fjalë për “Galeria San Jose”, anija spanjolle e zhytur në vitin 1708 nga admirali britanik, Charles Wagner në bregun e Cartagena de Indias. Sipas artikullit, presidenti i Kolumbisë, Juan Manuel Santos, gjatë një vizite diplomatike në Shtetet e Bashkuara mori një dhuratë nga Roger Dooley, një historian kuban. Ishte një hartë e lashtë e Karaibeve që tregonte vendin e saktë, ku ishin mbetjet e anijes. Një ishull që nuk ekziston më.
Kolumbia ka një ligj që nga viti 2013 që, ndër të tjera, lejon që të përdoret ky lloj materiali për fitim, në kundërshtim me atë që është sanksionuar në Konventën e UNESCO-s mbi Trashëgiminë Kulturore Underëater të vitit 2001, për të cilën ky vend nuk është nënshkrues.
“Ne nuk kemi marrëdhënie me këtë institucion për një sërë çështjesh që vënë në dyshim sovranitetin kombëtar dhe autonominë për të menaxhuar asetet”, shprehet Ernesto Montenegro, drejtor i ICANH.
Qëndrimi larg kësaj konvente lejon që Kolumbia të punësojë një partner investimi për të kryer operacionin. Artikulli thekson se për ta gjetur atë, është hartuar një kontratë prej më shumë se 600 faqesh të njohura si APP (një aleancë publike-private) me kërkesat që do të duhet të përmbushë në një konkurs publik. Detyrimi i parë është që të depozitojë 60 milionë dollarë, një fond ky që vendi e konsideron të nevojshëm për të siguruar pasurinë.
Investimi përfshin ekspeditën, ndërtimin e një laboratori për të analizuar materialet dhe një muze në Cartagena de Indias.
Në këmbim, kompania do të marrë deri në 50% të asaj që Këshilli Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore nuk e konsideron pasuri.
Qeveria kolumbiane e analizoi atë, u takua me studiuesin, i cili siguroi më shumë dokumente arkivore nga Kuba, Xhamajka dhe Spanja dhe lundroi, duke udhëhequr ekspeditën në nëntor të vitit 2015 dhe duke gjetur anijen.
Në këto pothuajse tre vjet, një ekip i formuar nga Ministria e Kulturës, Drejtoria e Përgjithshme Detare (Dimar), Ministria e Jashtme, Presidenca e Santos dhe Instituti Kolumbian i Antropologjisë dhe Historisë (ICANH) kanë përgatitur hapin tjetër: Të nxjerrin nxjerrin eshtrat e galionit (anijes) nga 600 metra thellësi, t’i analizojnë ato, ekspozojnë dhe të tregtojnë pjesë të asaj që gjendet.
Sipas gazetës spanjolle, sapo të përfundojë nxjerrja e anijes dhe analiza e gjetjeve të saj, një ekspert do të jetë përgjegjës për vlerësimin e mbetjeve që janë konsideruar jo-pronë. Tabela e shkallëve të përcaktuara në kontratë përcakton se në fund të procesit, kompania do të marrë një shumë maksimale prej 147.5 milionë dollarësh që korrespondon me 29.5% të jo-aseteve.
“Nëse Këshilli vendos që gjithçka që është nxjerrë është trashëgimia historike dhe kulturore e Kolumbisë, kontraktori do të marrë $ 0, është rreziku i vendosur në kontratë”, thotë José Manuel Vargas, kreu ligjor i Ministrisë së Kulturës të Kolumbisë.
Kolumbia nuk është vendi i parë që përdor një praktikë të tillë. “Është një problem global”, thotë Auron Tare,  kryetar i Këshillit Shkencor dhe Teknik të Pasurive Botërore Nënujore në Unesco. Shembulli më tipik është ai i anijes Hoi An, i zhytur në ujërat vietnameze, ku 90% e asaj që u gjet, u shit në ankand.
“Ndërsa disa vende kanë bërë një hetim shkencor të trashëgimisë së tyre nënujore dhe kanë hapur muze të mrekullueshme, si Vasa ose Arles, të tjerët e kanë humbur atë për shkak të këtij lloji të praktikës”, shprehet Tare.
Kush investon 60 milionë në rrezik që të mos marrë asgjë? Është kjo pyetja që ngrihet në artikullin e gazetës spanjolle, El Pais. ekonomix.al