Nga Roland Qafoku

Dy amerikanët Robert Lewis Coleman dhe George De Long kishin njëqind arsye të vizitonin Shqipërinë atë pranverë të vitit 1924. Mes tyre ishte edhe se në këtë vend i huaji jo vetëm nuk prekej, por gëzonte respekt nga të gjithë.

Por të dielën e 6 prillit, teksa udhëtonin nga Tirana drejt Shkodrës, mysafirët nga kontinenti i largët ndodheshin në kohën e gabuar në vendin e gabuar teksa u ekzektuan në një pritë nga një bandë që e ngatërroi shumë historinë. Kur ambasadori amerikan deklaroi se Shqipëria me këtë ngjarje kishte bërë 100 vjet prapa, banorët e Mamurrasit, por edhe gjithë zona e kishin gjetur përkufizimin e asaj që ndodhi duke përsëritur fjalët “jemi korit”.

DY VIKTIMAT DHE LAJMI QË BËRI XHIRON E BOTËS

Robert Coleman dhe George De Long nuk ishin dy amerikanë të zakonshëm që “i zuri nata” në këtë cep të Ballkanit.

I pari qe financier i njohur në San Francisko, ndërsa i dyti, djali i një pronari të pasur, që të dy të njohur në Kaliforni si pinjollë të familjeve me peshë.

Po t’i shtojmë kësaj edhe faktin se ata jetonin në Palo Alto, në qytezën më të pasur të kohës në SHBA, ndodhia merr më shumë vlerë. Në vitin 1924 Palo Alto vlerësohej për dy statistika: kishte vetëm 20 mijë banorë dhe ishte qyteti më i shtrenjtë në të gjithë SHBA-në.

Mes banorëve të Palo Altos ishin edhe Coleman dhe De Long, të dy të pasur dhe të dy të diplomuar, por asnjëri prej tyre nuk u vra për këto cilësi.

Gazeta e universitetit të Stanford “The Daily Palo Alto” në Kaliforni, ka qenë e para që ka nxjerrë lajmin në SHBA. Informacioni është marrë që ditën e vrasjes dhe, siç ndodhte zakonisht në median print, gazeta e ka publikuar ditën tjetër.

Në numrin e datës 7 prill gazeta del në faqe të parë me titullin: “Vritet në Shqipëri George B. De Long, ’95.”

Ndonëse më poshtë lajmi është i shkurtër, për shkak të shpejtësisë dhe ekskluzivitetit, në gjuhën e gazetarisë profesioniste ai ishte vërtetë një scoop.

Ja lajmi i plotë i dhënë nga kjo gazetë dhe që u mor nga të gjitha gazetat merikane dhe ato evropiane:

“George B. De Long, ’95, anëtar i institutit Theta XI, u vra dje në Shqipëri nga banditët.

De Long i regjistruar nga qyteti Novato i lokalitetit Marin ishte i diplomuar në kolegjin e Belmontit në Massachusetss. Ai ishte djali i Inte George B. De Long, një pioner i tregtisë së qumështit.

Robert L. Coleman nga San Francisko mbeti gjithashtu viktimë e banditëve.

Coleman ishte djali i R. L. Coleman, një pjesëtar i Vigilantes në San Francisko në vitet ’60-të të shekullit të 19-të. De Long ndoqi universitetin e Stanford në vitet ’92, ’93.

Ai u diplomua për kimi. Pas vdekjes së babait De Long dhe i vëllai Frank, i cili tani jeton në San Francisko, provuan të rifitojnë fatin e familjes duke u marrë me biznesin e përpunimit të qumështit me të cilin patën shumë sukses.

Në 1917 George De Long shkoi në Neë York ku u martua me zonjën Ida Haggin Lounsbery, e veja e pasur e Jamer N. Haggin”.

Ja titujt e disa gazetave kryesore që e botuan lajmin:

The “Times”: Amerikanë të vrarë në Shqipëri (7 prill 1924)

The Star: Luftë me vrasësit (7 prill).

Daily Telegraph: Krim politik (8 prill)

The Star: Ligj ushtarak në Shqipëri (8 prill)

The Star: Amerikanët e vrarë, besohet për krim politik në Shqipëri (9 prill)

The Daily Chronicle: Fat misterioz i dy tregtarëve amerikanë në Shqipëri (9 prill)

Sytë e politikës shqiptare qenë fokusuar te mënyra se si po e trajtonte media e huaj këtë ngjarje. Çdo diplomat raportonte në Ministrinë e Jashtme për çdo shkrim të botuar.

Se sa të vëmendshëm ishin diplomatët, mjafton të sjellim si shembull ambasadorin e Shqipërisë në Londër, Mehmet Konicën, që i dërgon me shkrim një letër ministrit Iljaz Vrioni.

“Gazetat e Inglisë, i botuan pa koment përveç një lajmeje të botuar prej një gazette të vogël të Londrës “The Start”, ku thuhet që besohet se një ish-ministër i Shqipërisë ka gisht në vrasjen e amerikanëve.”

Janë me dhjetra raportet e hartuara për Ministrinë e Jashtme. Mes tyre kemi përzgjedhur një që shprehet lidhur me gazetat në SHBA.

“Shtypi amerikan mbajti moderatë të pëlqyeshme për vrasjet”

SKENA E VRASJES

Coleman dhe De Long ishin duke ecur në një makinë “Ford” nga Tirana drejt Shkodrës atë mëngjes të diele të 6 prillit. E kishin marrë me qira makinën dhe për të pasur adrenaline më të lartë disa herë makinën e drejtonte De Long.

Pas dy orësh rrugë, në afërsi të fshatit Mamurras, rruga futej në një pyll me drurë të lartë dhe shpejtësia e saj ulej. Në timon ishte shoferi Luka Barba, pikërisht në këtë moment rrugën ia prenë rreth pesë vetë të armatosur, të cilët pa asnjë parlajmërim qëlluan me pushkë në drejtim të tyre.

Të dy pasagjerët Coleman dhe De Long nuk patën asnjë mundësi të flisnin e as të ruheshin nga plumbat.

Të dy vdiqën në vend të “sharruar” nga plumbat, ndërsa shoferi Luka Barba mbeti i plagosur.

Veprimi i dytë i vrasësve ishte marrja e 4 bauleve me plaçka në makinë, ndërsa njëri prej banditëve ia hoqi nga këmbët këpucët Coleman-it dhe i veshi vetë.

HETIMI

Në vitin 1924 vrasjet në Shqipëri ishin bërë aq normale, sa askush nuk kishte më frikë.

Por ekzekutimi i dy amerikanëve në një pritë të dielën e 6 prillit të atij viti e bëri Shqipërinë jo vetëm qendër të lajmit të botës, por solli një trazim që vuri në dyshim edhe ekzistencën e shtetit. Mikja e Shqipërisë, ajo që i kishte dhënë pavarësinë për herë të dytë gjatë Konferencës së Paqes në 1919, tashmë ndihej shumë e zhgënjyer nga kjo Shqipëri.

Sejfi Vllamasi që sapo kishte lënë detyrën e ministrit të Brendshëm dhe që pretendohet se kishte informacion më shumë se shumica e të tjerëve i mëshon ngatërresës që i bënë bandidët objektivit.

“Për të vërtetuar brenda dhe jashtë vendit se pa qenë Ahmet Zogu në fuqi nuk mund të ketë as qetësi as stabilitet në Shqipëri shtyhet Idriz Veseli nga fshatrat e Krujës, kriminel i arratisur, të prishte qetësinë në Mamurras gjatë rrugës Tiranë-Shkodër duke vrarë disa malësorë që do të ktheheshin nga Tirana në Shkodër më 6 prill 1924.

Për fat të keq, të parët që kaluan atë ditë, nga ajo rrugë qenë dy tregtarë amerikanë që shkonin në Shkodër, të cilët u vranë prej banditëve gabimisht në vend të malësorëve. Përveç informacioneve të mia, këta ma ka vërtetuar edhe Salih Vuçiterni, miku i ngushtë i Zogut”.

Studiuesi boshnjak Harris Silajxhiç, një nga njohësit më të mirë të marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe SHBA-së e sjell në sytë e ambasadorit amerikan në këtë version.

“Grant Smith vazhdonte të ishte i mendimit se Ahmet Zogu ishte një nga personat përgjegjës për vrasjen e turistëve amerikanë dhe një gjykatë dënoi 4 persona me vdekje, ndërsa Zogun me 10 vjet burg dhe me punë të rëndë të detyruar.”

Një tjetër bashkëkohës i afrohet më shumë të vërtetës teksa përveç detajeve fut në punë edhe logjikën. Eqrem bej Vlora e analizon ngjarjen me të dhëna përpara, gjatë dhe pas saj.

“Askush nuk e dinte se cilët ishin fajtorët, ndaj edhe nuk mund të orientoheshin. Demokratët e shfrytëzuan sakaq këtë ngjarje fatkeqe duke e akuzuar Zogun se ai i kishte vrarë amerikanët për t’i dhënë një provë botës se vetëm ai është në gjendje të vendosë qetësinë dhe rendin në Shqipëri.

Natyrisht, një shpifje e tillë e ulët nuk do të kishte merituar as vëmendjen më të vogël, nëse më vonë (gusht 1924), pasi Partia Demokratike kishte marrë pushtetin, të mos inskenohej një proces gjyqësor i mirëfilltë, me dëshmitarë të rremë e më the të thashë, i cili fajësoi për këtë vrasje Ahmet Zogun”.

Ndërsa vrasja na bëri me turp në sytë e amerikanëve dhe të botës, reagimi i politikës dhe i masës së popullsisë ishte për t’u përshëndetur. Atë ditë u mblodh në gjendje të jashtëzakonshme asambleja, e cila mbajti pesë minuta heshtje. Pas saj shumë deputetë shkuan në ambasadën amerikane dhe shprehën ngushëllime për humbjen e jetës së dy turistëve.

Solidariteti u bë edhe më i ndjeshëm kur një turmë e madhe njerëzish demonstroi në qendër të Tiranës, duke shprehur zemërim ndaj kësaj vrasjeje. Ishte hera e parë në historinë e Shqipërisë që protestohej për një vrasje dhe kjo ndodhte në Tiranë për dy amerikanë të vrarë.

Ministria e Punëve të Jashtme informonte diplomatët shqiptarë nëpër botë me telegram.

“Në shenjë zie për dy qytetarët amerikanë të rënë viktima dje të gjitha dyqanet janë mbyllur. Një turmë e madhe e përbërë nga deputetë, funksisonarë, të lartë dhe personalitete kanë shoqëruar makinën që transportonte viktimat. Asambleja është në mbledhje të jashtëzakonshme. Pesë minuta zie. Për nder të viktimave, shpallet gjendja e shtetnamit, atje ku u bë krimi. Masa energjike po merren për të ndaluar vrasësit me denim shëmbullor. Indinjatë e gjithë popullisë shqiptare. Demonstrime simpatie të popullisë së Tiranës para legatës amerikane.”

RAPREZALJA NDAJ ZONËS

Nuk ka ndodhur në Shqipëri një rast i dytë që për një vrasje shteti të ketë atë angazhim si për vrasjen e dy amerikanëve Coleman dhe De Long. Shpallja e gjendjes së jashtëzakonshme në qarkun e Durrësit ishte më shumë një terror. Forca të shumta policore dhe ushtarake, deri dërgimi në vendngjarje i autoblindave ishte sikur Shqipëria të kishte shpallur luftë.

E ndodhur rastësisht në Shqipëri ato ditë, gazetarja zvicerane Noëlle Roger sjell atmosferën pas vrasjes në një raportim modern për kohën:

“…Represioni ishte i ashpër. U vendos shtetërrethimi në prefekturën ne Durrësit ndërsa një ushtri prej 2 mijë vetësh nisi të bastisë malet e Krujës pa arritur të shtijë në dorë të gjithë fajtorët. Në çdo tetë vetë, 5 u vranë ose arrestuan.

Ndërsa Sejfi Vllamasi e paraqet kështu situatën pas vrasjes.

“Qeveria qysh atë ditë nisi një fuqi xhandarësh nën komandën e kapiten Selim Libohovës, e cila vret dy vëllezër të arratisur, por të pafajshëm për këtë çështje.”

Por nëse terrori u realizua në perfeksion, me zbulimin e vrasjes ishte e kundërta. Hetimi i ngjau grumbullimit të një pirgu me mbeturina.

Aq paaftësi dhe kaotizëm profesional kishte ato ditë, saqë ministri i Luftës, Rexhep Shala guxoi t’i propozonte kryeministrit Shefqet Vërlaci mes të tjerave edhe internimin e të gjithë fshatit Mamurras. Arsyetimi i tij absurd ishte se nga frika fshati në fjalë nuk e tregon se kush e kreu vrasjen, rrjedhimisht të gjithë banorët duhet të dënoheshin me dëbim.

Në raportin e tij drejtuar shefit të qeverisë, ai informon për situatën dhe sugjeron 8 pika:

1.Fshati Mamurras nuk i tregon vrasësit sepse ka frikë

2.Masat duhen marrë jo vetëm ndaj Mamurrasit, por edhe ndaj fshtarave në kufi

me te

3.Të internohet i gjithë fshati Mamurras

4.Të digjen të gjitha shtëpitë e të arratisurve dhe të konfiksohet pasuria e tyre, nëse nuk dorëzohen deri ditën e një vendimi

5.Të shtrëngohet populli i zonës duke i vendosur një gjobë të rëndë sipas pasurisë së secilit

6.Qeveria duhet të vendosë një shumë parash për zënien e vrasësve

7.Këto këshilla të merren parasysh

Ministri i Luftës Nga letra e shkresat reprezalja u transferua në terren. Në fillim dy të rinj quheshin të

dyshuar si elementë kriminalë. Ata ishin Pren Ndrec Gega dhe Sali Taf Veliu nga Miloti, duke i shënuar me rreth të kuq. Ata ishin të parët që u kërkuan nga policia dhe ushtria në një operacion të vërtetë terrori mbi popullsinë. Gjithçka arriti kulmin kur ushtria vrau 4 fshatarë nga Malbardhi pa pasur asnjë pretekst.

Të dhënat flasin se ushtria i vendosi kufomat në një shesh në Mamurras, dhe përpara ambasadorit amerikan një prej drejtuesve deklaroi se ata ishin vrasësit e dy turistëve. Më shumë kjo lidhet me zemërimin amerikan dhe zhgënjimin e diplomatëve, sesa me aftësinë e zbulueshmërinë e hetuesve dhe të policisë shqiptare.

Me një situatë gati në prishje të marrëdhënieve, me dy luftanije amerikane që iu afruan Durrësit, me një qeveri dhe një administratë shqiptare të paaftë dhe të çakorduar, nuk mund të priteshin veprime profesioniste.

ZEMËRIMI AMERIKAN

Ndërsa anijet luftarake lundronin duke u lëkundur afër Durrësit, Shqipëria lëkundej drejt kaosit. Ahmet Zogut sapo i ishte bërë atentat në Parlament, dy turistët amerikanë u vranë në Mamurras dhe vetëm një shkëndijë duhej për t’i përmbysur të gjitha. Si të gjithë diplomatët, edhe ata amerikanë ishin në dijeni të shumëçkaje që pritej të ndodhte. Ambasadori amerikan Grant Smith dha një përgjigje plot kuptim dhe nënkuptim në atë kohë, duke thënë se:

“Anijet amerikane do të vizitojnë më shpesh portet shqiptare dhe do të qëndrojnë në detin Adriatik për një kohë më të gjatë se ç’kanë bërë deri tani, derisa Shqipëria të plotësojë në mënyrë të kënaqshme kërkesën amerikane lidhur me vrasjen e turistëve amerikanë, si dhe të fillojë të zbatojë politikën e të drejtave të barabarta për interesat amerikane në Shqipëri”.

Situata ishte aq e nderë saqë gazeta amerikane “The Boston Evening Transcipt” në numrin e datës 8 prill 1924 kalon në nota ekstreme negative me ofeza ndaj Shqipërisë.

“Vrasja e dy amerikanëve R. Coleman dhe De Long të cilët shëtisnin në Shqipëri do të shoqërohet me vërejtje të përsëritur dhe të fortë në disfavor të këtij vendi të vjetër, i cili është më i egër, më i rrezikshëm dhe përgjithësisht më primitiv se ç’ka qenë në ditët e Imperatorisë Romane ku udha kryesore midis Romës dhe Bizantit shkonte mes tij.

Na thuhet se pas vrasjes së amerikanëve, qeveria e Tiranës deklaroi reagim ushtarakisht. Kjo nuk ka ndonjë rëndësi, sepse atje nuk ka ndonjë qeveri tjetër të vërtetë sesa të drurit, të armës dhe ushtës.”12

Pas reagimit mediatik mbërriti edhe reagimi zyrtar. 24 orë pas vrasjes, legata amerikane në Tiranë bëri një deklaratë gjatë ngushëllimeve masive në selinë e saj. Sekretari i Lagatës deklaroi:

“Legata amerikane kërkoi prej qeverisë të zbulohen dhe zihen kriminelët. Në hetimet që do të bëhen të ketë gisht edhe legata. Përfundimet e hetimeve të bëhen të njoftura.”

Situata politike dhe sociale po rrëshqiste drejt kaosit dhe Shqipëria po i ngjante trupit që nuk i iknin ethet. Vetëm 14 ditë pas vrasjes së dy amerikanëve, një ngjarje tjetër shërbeu si shkëndijë për një rrëshqitje akoma më të rëndë të situatës.

Më 20 prill u qëllua dhe pas dy ditësh vdiq në spital Avni Rustemi. Deputeti dhe vrasësi i Esad Pashë Toptanit ishte hero për mbështetësit dhe kriminel për kundërshtarët. Eliminimi i tij solli atë që u quajt revolucion Iiqershorit, por që në fakt ishte kryengritje e armatosur dhe që natyrisht brenda skenarit kishte edhe ngjarjen ku mbetën të vrarë dy turistët amerikanë.

ZOGU DHE NOLI

Largimi i Shefqet Vërlacit si kryeministër dhe zëvendësimi i tij me Fan Nolin do të thoshte mes të tjerave edhe një luftë politike ndaj Ahmet Zogut. Noli bashkë me 17 deputetë të opozitës, mes tyre edhe Luigj Gurakuqi, kishin abstenuar në votimin për vendosjen e gjendjes së jashtëzakonshme pas vrasjes së dy amerikanëve.

Në fjalimet e tyre kundërshtarët e qeverisë ishin shprehur se dyshonin që qeveria do ta keqpërdorte pushtetin dhe me këtë do të vuanin njerëz të pafajshëm. Por tani rasti erdhi që hetimin për vrasjen e tyre ta bënte qeveria e Fan Nolit. Kjo i kishte të gjitha mundësitë për t’i gjetur vrasësit pa pasur asnjë alibi. Njëzëri deputetët e kësaj opozite kishin versionin e tyre për implikimin e Zogut në këtë vrasje.

“Vrasjet i kishte organizuar Zogu së pari me shpresë që të bindte publikun e gjerë se pa të në pushtet siguria e njerëzve kishte marrë fund.”

Por sa e vërtetë ishte kjo tezë? Robert C. Austin, në librin Shtegu i pashkelur i Fan Nolit, demokracia shqiptare në vitet 1920-1924, shkruan:

“Akuza të tilla pasqyronin një program politik, por është e dyshimtë që Zogu të kishte organizuar vrasjen e të huajve. Edhe pse nuk mund të ngatërrosh opozitën me vrasjen (e kryesuar nga Noli) me vrasjet, interesave të saj u shërbehej më mirë me krijimin e rrënimit të vendit dhe mosbesimit jashtë, duke u përpjekur t’ua vishin vrasjen urdhrave të Zogut”.

Dhe kjo ngjan të jetë e vërtetë. Qeveria e Nolit nuk po bënte as më shumë e as më pak sesa qeveria e Shefqet Vërlacit. Situata shkoi deri në pakënaqësi të SHBA-së, e cila e kritikoi hapur qeverinë e Nolit për mungesën e zbulimit të autorëve.

Ambasadori i SHBA-së, Grant Smith, i paraqiti më 24 shtator 1924 një notë proteste qeverisë shqiptare për zvarritjen e hetimeve. E ndodhur nën presion qeveria arrestoi Vesel Lam Hidrin dhe Sefer Hajdar Begën si autorët kryesorë të ngjarjes dhe, njëkohësisht, kërkoi publikisht që Ahmet Zogu të kthehej në Shqipëri brenda 15 ditëve, për të dhënë sqarime.

Zgjuarsia e Nolit me këtë veprim bënte që, nga njëra anë plotësonte kërkesat e amerikanëve për zbulimin e autorëve, por njëkohësisht mbante shah-mat Ahmet Zogun dhe larg synimeve për t’u kthyer në pushtet.

GJYKIMI

Gjykimi i autorëve të vrasjes ishte pika kulmore e procesit. I pandehuri kryesor Vesel Hidri deklaroi në një seancë se kishte marrë një letër nga Ahmet Zogu në të cilën i kërkonte të mblidhte një grup të vogël miqsh për t’u zënë një pusi disa të huajve në Mamurras. Vetëm ky fakt e groposte përfundimisht figurën e Ahmet Zogut. Procesi mori nuanca të tjera kur kryetari i trupit gjykues, Rexhep Berati, më 11 dhjetor vizitoi selinë e legatës amerikane në Tiranë.

Pyetja e tij nëse SHBA do të ishte e kënaqur po ta dënonte Ahmet Zogun me vdekje, i la diplomatët e huaj pa fjalë. Por sa bindëse dhe sa e provuar ishte kjo letër? A ishte e denjë për inteligjencën e Zogut të urdhëronte kryerjen e një krimi kaq të rëndë dhe këtë urdhër ta linte me shkrim si provë?

Vesel Hidri nuk e paraqiti kurrë letrën dhe tragjedia e komedia u bënë bashkë në sallën e gjyqit, kur u mësua se Hidri vetë dhe të gjithë miqtë e tij ishin analfabetë.

Në fund të procesit, Vesel Hidri u shpall fajtor dhe u dënua me vdekje. Ai u var në mes të Tiranës më 22 dhjetor 1924. Vetëm tri ditë më pas Ahmet Zogu mbërriti triumfalisht në Tiranë dhe mori sërish pushtetin. Nëse SHBA do të ishte e bindur që ai kishte gisht në vrasjen e dy turistëve Coleman dhe De Long, nuk do ta kishte mirëpritur këtë rikthim.

NJË KRIM I SHËRBIMIT SEKRET SERB

Më 23 shkurt kryeministrit Ahmet Zogu iu bë atentat në Parlament, duke e lënë të plagosur.

Më 25 shkurt Zogu dha dorëheqjen si kryeministër dhe në vend të tij u zgjodh Shefqet Vërlaci. Më 6 prill u vranë dy amerikanët në Mamurras dhe më 7 prill qeveria shpalli gjendjen e jashtëzakonshme.

Më 20 prill u qëllua në Tiranë për vdekje Avni Rustemi, që solli atë që u quajt revolucion demokratik, por që në fakt ishte kryengritje e armatosur dhe marrje me dhunë e institucioneve të shtetit.

Të gjitha këto ngjarje të renditura tregojnë se çfarë ethesh e kishin zënë Shqipërinë në një periudhë pak më shumë se dy muaj. Por cila është lidhja e të gjitha këtyre ngjarjeve?

Më 1 prill të po atij viti mbërriti në Tiranë Komisioni Ndërkombëtar Kufitar Ndëraleat. Ishte një moment delikat për Serbinë fqinje për çështjen e Shën Naumit dhe Vermoshit. Të gjitha raportet e asaj kohe ishin në favor të Shqipërisë.

Për ta përmbysur këtë epërsi duhej bërë diçka. Shërbimet sekrete serbe vunë në veprim arsenalin e tyre më të mirë: vrasjet shtetërore, trazirat, kaosin, kryengritjen dhe më të rëndën akoma vrasjen e të huajve, një krim që asnjë shqiptar e jo më njerëzit e malësisë nuk e pranonin.

Sipas të dhënave, atë ditë në atë rrugë do të kalonte i dërguari i Lidhjes së Kombeve, i cili do të çonte ndihma humanitare në veri të vendit, si dhe mund të siguronte një hua për shtetin e ri shqiptar.

E vetmja “ngatërresë” është emri i të huajit. Çuditërisht personi i parë që futet në këtë linjë të vrasjes është autorja e një romani, Ani Ëilms, e diplomuar për histori. Ajo është e para që, edhe pse me version narrativ, publikon një raport të amabsadorit Grant Smith.

“Vrasja e tij do të ishte një pretekst de luxe, rasti i artë që bashkësia ndërkombëtare të humbasë çdo besim ndaj shqiptarëve. Shqiptarët do të damkoseshin përfundimisht si një trumbë cubash, të paaftë për t’u vetëqeverisur dhe një rrezik i përhershëm për rajonin. Ky shtet është ende një krijesë e paplotë, pa kufij dhe pa fron. Tani tri-katër vjet pas themelimit të tij, ky do ishte rasti i fundit për ta fshirë përsëri nga harta e Ballkanit këtë “sajesë të gjymtë” të lidhjes së Kombeve”.

“I vranë se donin t’i vidhnin”

Ka një habi për këtë ngjarje. Për afro një shekull pothuajse nuk janë marrë as studiues e as romancierë e gazetarë. Përjashtim bën Ani Ëilms që për lexuesin shqiptar ka sjellë librin e saj Vrasje në rrugën e veriut, një nga veprat më të bukura pas rënies së komunizmit. Ndonëse është roman, Ëilms sjell një pirg me fakte, dëshmi, detaje dhe vetë autorja del në konkluzionin se vrasja e dy amerikanëve në Mamurras është vepër e shërbimeve sekrete serbe.

*Marrë nga libri “100 vrasjet më të bujshme në historinë e shtetit shqiptar 1912-2017”