Nga Kastriot Dervishi

Kongresi i Lushnjës është ngjarja më kryesore pas kuvendit të Vlorës së vitit 1912 dhe kongresit të Durrësit të vitit 1918. Ai u mbajt në kushtet kur Shqipëria rrezikohej nga copëtimi në kushtet e mbarimit të Luftës së Parë Botërore. Austro-Hungaria nuk ekzistonte më, ndërsa Italia ndaj Shqipërisë kishte synime të pangjashme me ato që viteve 1912-1914. Kongresi u organizua nën nxitjen britanike, nga konsulli Eden dhe përçonte këtë politikë. Karakteri i parë i kongresit ishte ai antiitalian. U bashkuan në këtë linjë fituesi i vetëm i Luftës së Parë Botërore, Esat Toptani (zgjodhi delegatët e Tiranës) dhe gjithë klasa humbëse e kësaj lufte që kishte qenë me Austro-Hungarinë (organizatorët kryesorë të kongresit), duke pranuar të qeverisnin Shqipërinë e 1913-s.

21 janar 1920

Në orën 10.00 u çel mbledhje në shtëpinë e Kase Fugës. Pjesëmarrja nuk ishte e plotë. Mbledhja filloi me një lutje të Sheh Ibrahim Karbunarës e të Ferit Vokopolës. Për komisionin organizator, Aqif Biçakçiu (Elbasani) mbajti një ligjëratë në përgjigje të fjalës së mikpritësve. Një komision i përbërë nga Ibrahim Ohri, Qazim Kokoshi, Kostaq Kotta, Faslli Frashëri dhe Adem Gjinishi, kontrolloi letërpërfaqësimet. Meqenëse nuk kishin ardhur të gjithë delegatët, mbledhja u mbyll dhe i rinisi punimet më 28 janar.

28 janar 1920

Në orën 14.00 rinisën punimet. U verifikuan mandatet. Xhavit Leskoviku mbajti fjalën e hapjes, në emër të grupit nismëtar, duke përmendur shkaqet që çuan në mbajtjen e mbledhjes kombëtare. U zgjodh kryesia e kongresit: Aqif Biçakçiu (Elbasani)-kryetar, Sotir Peci-nënkryetar, Kostaq Kotta-sekretar, Ferit Vokopola-sekretar. U mbajt zi për Abdyl Ypin e vrarë ato ditë dhe mbledhja e mbyll.

29 janar 1920

Në orën 9.00 u çel mbledhja. Nënkryetari i kongresit Sotir Peci parashtroi rendin e ditës së mbledhjes:

1-Masat që duhet marrë kundër vendimit të tri fuqive të Antantës për copëtimin e Shqipërisë sipas paktit të Londrës 1915.

2-Zgjedhjen e qeverisë së re sipas programit që do caktonte kongresi.

3-Formën e regjimit që do kishte përkohësisht shteti shqiptar.

4-Votëbesimi i qeveria e përkohshme.

5-Zgjedhjet e autoriteteve sipas vendimit që do të jepet.

Për të kundërshtuar paktin e fshehtë të Londrës të vitit 1915, u vendos të bëhen protesta të shumta si dhe u ngrit një komision i përbërë prej 10 anëtarësh. Në lidhje me qeverinë e Durrësit kongresi vërejti se:

a-Ka vepruar jashtë tagrit dhe programit të dhënë nga kongresi i Durrësit.

b-Ka sjellë pengesa që kanë çuar në mosmbledhjen e Senatit.

c-Administrata e keqe ka shkaktuar anarki në të gjithë anët e Shqipërisë.

ç-Duke mbështetur politika të veçanta, ka sjellë një gjendje të keqe politike në Shqipëri.

e-Duke përdorur intrigat ka penguar mbledhjen e Lushnjës.

Nisur nga këto, kongresi me 45 vota pro dhe 6 kundër vendosi rrëzimin e qeverisë si dhe zgjodhi delegacionin shqiptar në Konferencën e Paqes të përbërë nga Luigj Bumçi, Mehmet Konica dhe Mihal Turtulli.

30 janar 1920

Në orën 9.00 u çel mbledhja. U bisedua në lidhje me protestën që do t’i dërgohej Konferencës së Paqes si dhe letrën që do t’i dërgohej Senatit Amerikan. Nuk u ra dakord për letrën që do i dërgohej parlamentit italian, sepse ishte e butë. U vendos të formohej një komision. Për formën e regjimit, nuk u kundërshtua monarkia, por u vendos krijimi i Këshillit Kombëtar (Senati) në rolin e organit legjislativ të shtetit dhe Këshilli i Naltë (KN) në rolin e përkohshëm të kryetarit të shtetit. Bazat e Kanunores së KN-së me 6 pika, përbënë nyjën e parë kushtetuese funksionale të Shqipërisë. KN-ja përveç rastit të parë në Lushnjë, zgjidhej nga legjislativi. KN-ja mund të zgjidhte një kryeministër në kohë krize. Funksioni i saj përfundonte me ardhjen e mbretit. Pas miratimit të kësaj “dispozite kushtetuese”, Iljaz Vrioni propozoi 4 anëtarët e Këshillit të Naltë: Aqif Biçakçiu, Abdi Toptani, Mihal Turtulli dhe Imzot Luigj Bumçi, të cilët u votuan njëzëri. Këta dy të fundit, u vendos që të mbeteshin në Konferencën e Paqes në Paris, ndërsa punën ta vijonin dy këshilltarët e tjerë. Delegati Bektash Cakrani propozoi ministrat e kabinetit të ri: Sulejman Delvina (kryeministër), Iljaz Vrioni, Ahmet Zogu, Sotir Peci, Ndoc Çoba, Mehmet Konica, të cilët u miratuan njëzëri me përjashtim të Iljaz Vrionit, i cili me dëshirën e vet ia la vendin Hoxha Kadriut. Delegati Idhomen Kosturi propozoi që qeveria të betohej para mbretit (Këshillit të Naltë). Nënkryetari S.Peci tha se duhej së pari që KN-ja të betohej para kongresit, e qeveria para KN-së. Aqif Biçakçiu kërkon që edhe delegatët të betohen para KN-së. Pas këtyre filloi zgjedhja e anëtarëve të Këshillit Kombëtar (Senati), organit legjislativ të shtetit. U caktua një komision me 8 anëtarë.

31 janar 1920

Në orën 9.00 u çel mbledhja. Delegati Eshref Frashëri tha se sipas disa lajmeve, vendi ka ngelur pa qeveri e për këtë duhej që sa më parë të shkonin në Durrës. Iljaz Vrioni tha se shumica e ministrave nuk ndodheshin në Lushnje atë çast. Për të mos u gjendur para ndonjë krize ministrore, u vendos ndarja e portofoleve e plotësimi i qeverisë si vijon:

Sulejman Delvina-kryeministër

Ahmet Zogu-ministër i Punëve të Brendshme

Sotir Peci-ministër i Arsimit

Hoxha Kadri-ministër i Drejtësisë

Hysen Vrioni-zëvendësisht ministër

Ndoc Çoba-ministër i Financave

Idhomen Kostur-zëvendësisht ministër

Po ashtu mbledhja zgjodhi vetëm për këtë herë dhe dy drejtorë të përgjithshëm: për Punët Botore Eshref Frashëri (i cili do ishte një lloj zëvendëskryeministri) dhe për Postë – Telegrafët, Idhomeno Kosturi. Kongresi i riçeli punimet ora 15.00. U vendos caktimi i numrit 37 të deputetëve, si dhe miratoi listën e paraqitur. Në mbyllje, Xhafer Ypi falënderoi Lushnjën dhe propozoi të asaj t’i jepej një vend i veçantë deputeti në Këshillin Kombëtar. Sheh Karbunara mori fjalën e tha se Lushnja bëri veçse detyrën. Atëherë Eshref Frashëri, propozoi që t’i shkruhej një letër falënderimi popullit të Lushnjës.

Delegatët e Shkodrës, Lezhës e Malësisë së Gjakovës, nuk morën pjesë në Lushnje dhe i nënshkruan vendimet në Tiranë më 13 shkurt 1920.