Tunele që mund të shemben. Çimento që nuk mban. Vrima në asbest. Një inxhinier, i cili për më shumë se njëzet vjet ka pasur një pozicion strategjik në hartën e infrastrukturës kombëtare italiane, zbulon ryshfetet që bëhen një rrezik për territorin dhe njerëzit…

Pse veprat e mëdha kushtojnë gjithmonë miliarda më shumë sesa duhet? Pse në Itali ka aq shumë prishje të vijëzimeve, shembje të tuneleve dhe fatkeqësi të tjera kaq të shpeshta? Pse TAV (Treno Alta Velocità – tren me shpejtësi të lartë) dhe të tjerë megatenderë hekurudhorë janë në qendër të bastisjeve të vazhdueshme të korrupsionit?

Për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve, për herë të parë, është një person i brendshëm teknik i sistemit. Një inxhinier, i cili për më shumë se njëzet vjet ka pasur një pozicion strategjik në hartën e infrastrukturës kombëtare. I penduari i parë i veprave të mëdha, shkruajnë Paolo Biondani e Giovanni Tizian për Repubblica.it, në një artikull të botuar në 16 mars 2017, por që ka tërhequr sërish vëmendjen pas ngjarjes së fundit të shembjes së urës në Xhenova, ku vdiqën 38 persona dhe rreth 20 konsiderohen të zhdukur.

Giampiero De Michelis, i lindur në Abruzzo, 54 vjet më parë, ka drejtuar punimet në kantiere të shumta të autostradës së Salerno-Reggio Calabria dhe shumë kontrata të tjera, gjithmonë me role kyçe të “menaxherit të projektit”. I pari mbikëqyrës publik i kompanive private. Në tetor, ai përfundoi në burgun e Regina Coeli me akuzën (31 arrestime të tjera) që përfshin edhe gjigandët si Salini-Impregilo dhe Condotte.

Në nëntor, De Michelis filloi të hapej te gjyqtarët e Romës dhe Gjenovës. E tija është një histori e zezë, e cila zbulon komplote të guximshme të viteve ’90, e vjen në ditët e sotme, duke përfshirë ministra, sipërmarrës të mëdhenj, arkitektë të zotë, fëmijët e politikanëve dhe burokratëve, zyrtarët e niveleve më të lartë të shtetit.

Hetimet e karabinierëve dhe policisë financiare gjithashtu tregojnë kosto dhe dëmtime me ndërlikime dramatike, të korrupsionit, të kapur para arrestimit të De Michelis, i cili foli për “çimento shumë të lëngshme, si ngjitëse”.

“Deroga”, fjala magjike

Në burg, prokurorja Paola Calleri e sfidoi atë me përgjimet e tjera, me fjalë shumë të rënda: “Tuneli i Cravasco po shembet. Dhe madje edhe ai i Campasso po shembet anash”. Magjistratët, të shqetësuar, kërkuan një sërë raportesh mbi tre tunelet më të rëndësishme të hekurudhës së re Milano-Gjenova. Nga një konsultim i parë, që iu dha ekspertëve, tani për tani, përjashtohet hipoteza e materialeve aq të dobëta, sa të shkaktojnë shembje. Por hetimi i sigurisë vazhdon dhe alarmi mbetet shumë i lartë.

Hetimi u quajt “Amalgama”: kjo është fjala e përdorur nga vetë të dyshuarit, ndërkohë që u kapën nga karabinierët e bërthamës hetuese të Romës. Në Tangentopolin e vjetër, korrupsioni ishte i drejtpërdrejtë: zarfet e parave në këmbim të kontratave “të arit”. Sot ka një korrupsion të strukturuar në të paktën tre nivele, më i vështirë për t’u zbuluar.

Strumbullari është ende mbikëqyrësi publik, i cili favorizon një kupolë të kompanive të privilegjuara, të cilat tani e paguajnë atë në mënyrë indirekte, duke e ndarë tortën me kompani të tjera private, nëpërmjet nënkontraktimeve, konsultimeve apo partneriteteve, që në pamje të parë duken të rregullta. Truku është se pas këtyre kompanive, ekziston i njëjti zyrtar publik, i cili fshehurazi i kontrollon ato përmes partnerëve të fshehtë. Me këto lojëra hetimi, kompanitë e mëdha blejnë drejtuesin – mbikëqyrës të punimeve, të cilat në atë pikë nuk kontrollojnë më asgjë.

Harta e rrugëve në Itali ku janë kryer mashtrime

Më 11 nëntor 2016, De Michelis pranon se kishte përfituar nga ky sistem i korruptuar dhe dëshmon, në veçanti, se ai kishte 50 për qind te projekti Oikodomos, biznes i një kandidati kalabrez dhe sipërmarrësit, Domenico Gallo, i arrestuar në tetor, të cilin e kishte njohur njëzet vjet më parë në kantierin e Salerno-Reggio. Duke konfirmuar akuzën bazë, inxhinieri i veprave të mëdha shpjegon se sistemi ka ekzistuar për dekada dhe sigurisht, nuk e kanë shpikur ai dhe Gallo: “Gjithmonë ka qenë kështu. Së pari ishte SPM e Stefano Perotti-t. Pas arrestimeve të Firences, sistemi vazhdoi me Crono dhe Sintel nga Giandomenico Monorchio. Dhe para kësaj, ishte Lunardi”.

Perotti është projektuesi i arrestuar në mars 2015 së bashku me drejtorin e fuqishëm në Ministrinë e Infrastrukturës dhe Transporteve Ercole Incalza. Sintel është kompania inxhinierike ku ka punuar De Michelis. Pronari i saj, Giandomenico, është djali i Andrea Monorchio, ish-kontabilist i përgjithshëm i Shtetit. Inxhinieri Pietro Lunardi është ish-ministri i qeverisë Berluskoni, që në vitin 2002 mbështeti ligjin e famshëm për të përshpejtuar veprat e mëdha dhe shmangien e të gjitha rregullave.

Këtu prokurori Giuseppe Cascini, kryesues i dosjes së hetimit, ndërpret hetimin për të paralajmëruar të dyshuarin se nëse ai akuzon të tjerët, bëhet dëshmitar dhe, nëse pranon për falsifikimin, ai do të paditet. De Michelis merr përgjegjësinë dhe betohet se ai dëshiron të tregojë gjithçka që nga fillimi.

Fatkeqësitë e ministrit-projektues

“Historia ka lindur shumë më parë se Lunardi të bëhej ministër, kur ai projektonte tunelet e trenave me shpejtësi të lartë në Bolonjë-Firence”, fillon De Michelis. “Lunardi ishte projektuesi, i cili duhej të garantonte disa të ardhura kompanive private. Që atëherë, sistemi ka mbetur gjithmonë i njëjtë: projekti është hartuar keq, kështu që duhet të bëhen ndryshime, variacione, të cilat sjellin më shumë para për bizneset. Edhe autostrada Salerno-Reggio Calabria është një projekt i Lunardit, i bërë shumë keq.

Lunardi bëri të njëjtat vlerësime. Kishte një marrëveshje në një nivel shumë më të lartë se sa imi, i cili përfshinte krerët e konsorciumit të kompanive. Këtë e mora vesh nga menaxheri Longo i grupit Impregilo”.

Magjistratët i kërkojnë reagime objektive. Tekniku i arrestuar përshkruan një rast të projektit shkatërrues të Lunardit. Ai i referohet galerisë Piale, në Villa San Giovanni, në zonën Salerno-Reggio. De Michelis kujton: “Kreu i ndërtesës më thërret dhe më thotë: Inxhinier, nuk ka asgjë këtu, çfarë të bëjmë ne?”. Unë shkova për të parë: Projekti Lunardi përfshinte më shumë se 30 metra porta dhe pileta, kur në realitet nuk kishte asnjë mal, kishte vetëm zbrazëti. De Michelis nuk u beson syve. Ne duhet të ndalojmë çdo gjë dhe t’i kërkojmë një variant. Vetë Lunardi e dha zgjidhjen. “Në atë moment unë hoqa një vijë të drejtë deri aty ku takohej mali dhe pastaj vazhduam”.

De Michelis i vuri në dukje kryeministrit se problemi i projekteve të ndryshueshme (dhe kostot e fryra) mund të verifikohet lehtësisht në dokumente: ‘Variantet teknike janë të pranueshme vetëm për tunele. Jashtë, ndryshimet nuk duhet të ndodhnin: nëse projekti ndryshon, duhet të paguajnë kompanitë private. Përkundrazi, paguan gjithnjë pjesa publike. Gjithashtu në vitin 2016, pas dorëheqjes sime nga Sinteli, ata vazhduan të bëjnë ndryshime për të bërë variante të tjera, më thonë teknikët që janë ende atje në kantier”.

Këto akuza godasin zemrën e sistemit të “General Contractor”, i përuruar me fillimin e TAV në vitin 1991 nga administratori i Hekurudhave, Lorenzo Necci (vdiq pas dënimit për korrupsion) dhe i përsosur me ligjin objektiv të Lunardi. Në përmbledhje, shteti i delegon gjithçka një konsorciumi të kompanive private, të cilat drejtpërdrejt menaxhojnë paratë e publikut: në këmbim, duhet të marrë të gjitha rreziqet, teknike dhe financiare, dhe të përfundojnë punën, me çmim fiks.

“Në të vërtetë nuk ka kurrë një projekt me çelësa në dorë”, thotë De Michelis. “Ligji parashikon mbikëqyrje të lartë të kontraktorit të përgjithshëm, që i takon ANAS (Kompania Kombëtare Autonome për Rrugët) për autostradat dhe Italferr-RFI për TAV, që duhet të mbikëqyrë dhe miratojë të gjitha variantet që rrisin shpenzimet. Por e gjithë mbikëqyrja e lartë është e rreme. Për veprat e mia, Italferr nuk ka kontrolluar asgjë”.

Kur u arrestua, De Michelis ishte drejtues i ndërtimeve të makro-loteve të fundit, të autostradës Salerno-Reggio dhe TAV të ri Milano-Gjenova. Gjykatësit e pyesin nëse ai është në dijeni të veprave të tjera të mëdha të përfshira në skema të tilla nga keqpërdorimet. Përgjigjja është e menjëhershme: “Brennero. Për një tunel hekurudhor të Aica dhe Mules, Perotti ka fituar tenderin për të projektuar, mendoj se në vitin 2008, me një certifikim të rremë të nënshkruar nga menaxheri i ish-ekzekutivit të Fiat. Kjo për shkak se, për shpejtësinë e madhe Emilia-Toscana, kontraktori i përgjithshëm ishte grupi Fiat. Impregilo ka lindur nga bashkimi i Fiat-Impresi, Girola dhe Lodigiani”. Tre kompani të mbingarkuara nga Tangentopoli.

Raporti i plotë është i qartë, De Michelis thotë se “ish-menaxheri i Fiat i jep atij këtë certifikatë dhe e dërgon në Impregilo. E dija se gara ishte e rreme: ishin të parashikuar kërkesa të caktuara që unë ashtu si Sintel, isha i vetmi që i kisha. Pra kështu fitoi Perotti, i cili ka pas Incalza-n. Pra Giandomenico Monorchio më thotë: “Tani do të shkoj te Incalza me babanë tim dhe të shoh që të marr diçka në këmbim”. Në fakt, i japin në këmbim projektin Porto Empedocle në Sicili, atë të bërë nga CMC. Ia heqin punën Perotti dhe ia japin Sintel, pa tender, me detyrë të drejtpërdrejtë. Dhe kështu Sintel nuk apelon për tunelet e Brennero-s”.

Autostrada në qendër të shkëmbimit të dyshuar është një vepër strategjike për Sicilinë: dyfishimi i Caltanissetta-Agrigento. Duhet të kujtojmë se si në këtë rast edhe në të tjera më të rënda, De Michelis flet për prokurime publike që menaxhohen nga firmat private, pa asnjë lidhje, në sajë të një “norme kriminalistike”, siç përcaktohet në urdhrat e arrestimit: një artikull i ligjit-objektiv ka autorizuar kompanitë të zgjedhin vetë drejtuesin mbikëqyrës të punimeve të tyre (dhe ligjërisht i paguan atij një tarifë të majme). Një skandal-standard që i ka shndërruar punimet e mëdha në një ‘festival konfliktesh interesash’ dhe u hoq nga kodi i ri i prokurimit në vitin 2014 nga autoriteti i antikorrupsionit. Pikërisht zgjedhjet e projektuesve, mbikëqyrësve dhe nënkontraktorët do t’u lejonin privatëve, si dje edhe sot, të kenë lidhje të forta mbrojtëse në nivel qeverisës, që De Michelis e quan “shenjtorët në qiell”.

“Makro-lotin e gjashtë të Salerno-Reggio e fitoi konsorciumi Impregilo-Condotte, që është e njëjtë si Cociv, konsorciumi për rrugën me shpejtësi të lartë Milano-Gjenova. Atëherë marrëveshja përfshinte gjithçka: kontraktorin e përgjithshëm dhe menaxhimin e punimeve. Në atë garë globale, që menaxhohej nga ANAS, mora pjesë si person fizik me kërkesën e Impregilo. Por pastaj kontratën e bëri me Sintel, i cili ma konfirmoi, por si një punonjës.

Duhej t’ua jepnim drejtimin e punimeve shoqërisë së të birit të Monorchio, sepse babai ishte në krye të Infrastrutture SpA, pra ishte ai që vendoste për financimet publike, dhe më vonë u bë kryetar i komisionit të testimit. E njëjta gjë ndodhte me SPM: ishte Incalza që hapte financimet dhe në fakt impononte Perotti. I ati i Monorchio dhe Incalza ishin ‘shenjtorët në parajsë’ të Sintel dhe Spm”. Prokurorët e pyesin se si ishte në dijeni të këtyre gjërave. Përgjigjja ishte: “Ma tha personalisht i biri i Monorchio”. Edhe pas SPM do të ketë histori familjare: “Babai i Perotti-t kishte punuar me Inalza, marrëdhëniet kanë lindur prej aty”.

Në rrëfimet e tij të gjata, i penduari tregon për gjykatësit një shoqëri tjetër që do të përdoret nga kompanitë e punëve të mëdha, për të pasuruar të birin e Monorchio. “Konsorciumi Impregilo i ka besuar testet laboratorike Crono-s për kantieret e Salerno-Reggio. Bëhet fjalë për pesë milionë euro kontrata. Gjithkush e dinte se Crono ishte i Monorchio”.

Giandomenico Monorchio, i dënuar nën arrest shtëpie, mohon se ka kryer krime dhe pretendon se ai kurrë nuk ka përfituar nga fuqitë publike të babait të tij. Edhe Perotti dhe Incalza, në Firence, i kanë hedhur poshtë të gjitha akuzat. Lunardi as nuk është hetuar: faktet janë të diskutueshme për të. Deri sa të provohet e kundërta, pra, duhet të supozojmë se ata janë të gjithë të pafajshëm. Në të vërtetë, pas Tangentopolit, krimi është zhdukur: ndarja private e punëve publike mund të bëhet sipas ligjit.

Metoda e shenjtorëve në parajsë

De Michelis i ka konfirmuar gjyqtarëve se ka madje një kopje të një pakti të fshehtë për të ndarë projektet në të gjithë Italinë, i nënshkruar kur Impregilo drejtohej nga grupi Gavio, para se të shkrihej nga Salini: “Kjo është një marrëveshje e shkruar për ndarjen e drejtimit të punimeve midis Sintel, SPM dhe Sina që ishte atëherë e grupit Gavio”.

Sipas ish-drejtuesit të veprave të mëdha, ky sistem i ndarjes, i lindur pas Tangentopoli-t, e bën korrupsionin klasik të padobishëm ose të paktën të margjinalizuar. Kur gjyqtarët e pyetën nëse i biri i Monorchio, ka paguar ryshfet për të pasur ato kontrata, De Michelis u përgjigj kështu: “Nuk janë gjëra që thuhen.

Ndonjëherë Monorchio më thoshte se duhej të bënte një dhuratë, natyrisht, por vetëm atë. Më shumë nuk di. Por në këtë sistem nuk ka nevojë për zarfe me para. Pas Sintel dhe SPM qëndrojnë shenjtorët në parajsë. Nëse nuk ua jepnin punimet atyre, Monorchio dhe Incalza nuk i financonin projektet”.

De Michelis flet edhe për masën e nënkontratave të menaxhuara direkt nga kontraktorët e përgjithshëm. Tregon emrat e drejtuesve të ndryshëm të Impregilo që do të merrnin ryshfete nga nënkontraktorët (“Ma kanë thënë ata vetë”), njëri prej të cilëve është mbiquajtur “zoti 3 përqindësh”. Inxhinieri i arrestuar denoncoi edhe një tjetër menaxher i cili prej vitesh është pasuruar me “grabitje të mëdha”, duke përdorur një kompani “paralele Impregilo”, thotë me tej De Michelis.

Duke saktësuar se “në grupin zyrtar drejton Pietro Salini”, ndërkohë që “aty drejton zoti C, i cili në të kaluarën ka pasur një rol kyç në drejtimin e rrugëve me shpejtësi të lartë në Toskana, dhe sot zyrtarisht është vetëm një konsulent i jashtëm, por në të vërtetë është në krye të një rendi hierarkik: është aty, por nuk shfaqet”.

Punimet e mëdha, saktëson i penduari, prodhojnë sasi kolosale mbetjesh dhe dheut të gërmuar që duhen akumuluar në “guroret e depozitave”, për t’u rishitur më pas dhe për të zvogëluar shpenzimet. “Jashtë kantiereve dalin kamionët me tonelata materialesh, por në guroret zyrtare nuk vjen asgjë. Ata të ‘Impregilo paralele’ fusin në xhep miliona duke vjedhur inertet dhe duke i rishitur ato në të zezë”.

Edhe “Impregilo paralele” lindi nga marrëdhëniet familjare. De Michelis, shpjegon se në fakt, zoti C. ishte “një mik i babait”. Për këtë arsye, trashëgimtari ende vazhdon t’i bindet “këshilltarit sekret të Impregilo”.

De Michelis shton se i pati kërkuar “një takim Pietro Salini-t për ta njoftuar për strukturën paralele brenda Impregilo, pasi kishim dyshime nëse e dinte apo jo. Por Salini nuk pranoi të më takonte”. Kontrabanda e dyshuar e materialeve gurore, thotë De Michelis, do të kishte shkuar në Liguria, me tunelet e treta të kalimit. Por këtu shfaqen profile edhe më shqetësuese.

Asbesti dhe çimento

“Problemi më i madh, për konsorciumin që drejtohej nga Salini-Impregilo, është asbesti, sidomos për zonën e Ligurias”, thotë i penduari. Edhe gjykatësit, në pyetjet, flasin për material “të kalbur”. Dhe personi i arrestuar konfirmon se tokat ku gërmohet për TAV-in e ri janë shumë të ndotura nga asbesti: “Ka shumë”, thotë inxhinieri. Ligji kërkon analizimin e të gjithë materialit dhe vendosjen e tij në siguri të plotë. Drejtuesi i punimeve, megjithatë, as nuk e di se ku ka përfunduar me saktësi.

“Më pas flasim edhe për këtë”, i tha prokurorit, i cili duket shumë i interesuar për këtë çështje, i cili e ndal sepse preferon ta trajtojë këtë kapitull në marrjen e pyetjeve të mëvonshme, gjë që mund të dhurojë surpriza të pakëndshme për territorin. Ndoshta, pra inxhinieri do të ridëgjohet që të sqarojë misteret e asgjësimit të fibrave të asbestit.

Megjithatë, në këtë lum rrëfimi dhe pranimi, De Michelis mohon me kokëfortësi vetëm akuzën se ka ndarë me Gallo edhe paratë e kompanive si Breakout, të cilat furnizojnë me çimento. “Është e vërtetë që e prezantoja Gallo tek kompanitë e mëdha dhe i çoja menaxherët për të parë guroret e tij, por e kam bërë falas, për miqësi. Për Oikodomos kemi bërë 50%, por me Breakout nuk kam dorë”.

Një qëndrim që i duket absurd gjykatësve: cili është qëllimi i pranimit të korrupsionit me disa kompani dhe mohimi i së njëjtës akuzë me të tjerët? Pikërisht këtu inxhinieri minimizon gjithashtu përgjimet mbi çimenton e dobët: “Është një problem i qëndrueshmërisë, jo i cilësisë.

Kam dërguar kamionët prapa vetëm për të ribërë flluska formale”. Por, gjykatësi Cascini nuk i beson: “Sepse kur vjen puna që çimentoja është ngjitëse ose është shumë e lëngshme, a do përpiqeni ta parandaloni atë që të përdoret?”. Pyetja mbetet pa përgjigje. Ndoshta sepse është një sekret që nuk mund të rrëfehet: kushdo që pranon se ka përdorur çimento të rrezikshme, do të rrezikohej jo vetëm duke iu përgjigjur korrupsionit, por edhe viktimave të mundshme të kolapseve të reja të veprave të mëdha./Monitor