Rrjeti i Bazelit i ka dërguar një letër zyrtare Ministrisë së Mjedisit, këtë të mërkurë, lidhur me 102 kontejnerët me mbetjet toksike që kanë dalë nga Porti i Durrësit.

Letra, e cila disponohet nga redaksia e SYRI, thekson nevojën dhe njëkohësisht u bën thirrje autoriteteve shqiptare, që të testojnë mbetjet e dyshuara të rrezikshme, të cilat po kthehen mbrapsht për në Portin e Durrësit.

‘Është kritike për shëndetin e qytetarëve dhe mjedisit të Shqipërisë, si dhe për sundimin e ligjit ndërkombëtar që kontejnerët të testohen për të përcaktuar nëse përmbajnë mbetje të rrezikshme, siç dyshohet në mënyrë që të ndërmerren veprimet e duhura. Jemi të shqetësuar se moszbatimi i një plani të mirëekzekutuar për marrjen e mostrave të mbetjeve të dyshuara do të çojë në teori konspirative, mungesën e transparencës dhe keqinformim që nuk do të ndihmojë askënd’, thuhet në letrën e Rrjetit të Bazelit drejtuar ministres Kumbaro.

Sipas Rrjetit të Bazelit, nëse nëse kontejnerët përmbajnë materiale të rrezikshme, atëherë ato nuk mund të ishin dërguar në një vend tjetër pa pëlqimin me shkrim të vendit eksportues Shqipëria, vendet tranzit të Italisë, Maltës, Marokut, Afrikës së Jugut dhe Singapori, si dhe vendi importues i Tajlandës. Kjo sipas tyre, ngre dyshime të arsyetueshme se kemi të bëjmë me një ‘trafik ilegal’ ndërkombëtar të mbetjeve toksike.

‘Asnjë pëlqim nuk është dhënë nga asnjëra prej këtyre vendeve dhe për këtë arsye nëse kontejnerët tregohet se përmbajnë mbetje të rrezikshme, atëherë dërgesat ishin "trafik ilegal" sipas nenit 9 të Konventës së Bazelit. Trafiku i paligjshëm është shkelje penale. Më tej, nëse kontejnerët përmbajnë mbetje të rrezikshme në formë grimcash, kjo ngre një problem serioz lidhur me pyetjet se përse u lejuan të ekspozoheshin ndaj erës dhe shiut në port, duke pasur parasysh rreziqet e ndikimeve të rënda mjedisore dhe në shëndetin e njeriut’.

Pas paralajmërimeve të BAN, Singapori dhe Tajlanda refuzuan përfundimin e dërgesave, ndaj Maersk dhe MSC janë bashkuar në përpjekjet për të kthyer 102 kontejnerët , të cilët katualisht thitë, BAN janë të ndarë midis dy anijeve.

Rrjeti i Bazelit rekomandon që Shqipëria t'i kërkojë OLAF-it, të marrë përsipër si palë e tretë në këtë skandal, që të hetojë për këtë çështje, apo dhe ekspertë neutralë të OKB-së ose OJQ jashtë vendit, që munden marrin përsipër rolin e menaxhimit të analizës së pavarur të mostrës së ndarë.

Letra e Plotë

Propozim për Testimin e Mbetjeve të Dyshuara të Rrezikshme që kthehen në Durrës, Shqipëri

E nderuara zonja Kumbaro dhe zonja Ramaj,

Siç e dini pa dyshim, ne dhamë alarmin në lidhje me 102 kontejnerë transporti që dyshojmë se përmbajnë mbetje të rrezikshme, të cilat tani janë duke u kthyer në Durrës, Shqipëri, pasi u larguan nga ai port në fillim të korrikut të këtij viti me destinacionTajlandë. Është kritike për shëndetin e qytetarëve dhe mjedisit të Shqipërisë, si dhe për sundimin e ligji ndërkombëtar që kontejnerët të testohen, për të përcaktuar nëse përmbajnë mbetje të rrezikshme, siç dyshohet, në mënyrë që të ndërmerren veprimet e duhura.

Unë shkruaj sot për të propozuar një plan të thjeshtë dhe transparent për testimin e mbetjeve të dyshuara që po kthehen në Durrës. BAN është i vetëdijshëm se kjo çështje ka marrë vëmendje e mediave brenda Shqipërisë, së bashku me shumë thashetheme dhe spekulime. Jemi të shqetësuar se moszbatimi i një plani të mirëekzekutuar për marrjen e mostrave të mbetjeve të dyshuara do të çojë në teori konspirative,  mungesë transparence dhe keqinformimi që nuk do të ndihmojë askënd.

Prandaj ne besojmë se veprimi më i mirë për qeverinë e Shqipërisë, është që qytetarët duhet të informohen publikisht dhe të ndahen kontejnerët. Kjo do të ishte një lëvizje pozitive nga ana e  qeverisë për mbrojtjen e qytetarëve dhe mjedisit të saj nga ndotja.

Gjithashtu ka të ngjarë të mbrojë qeverinë nga çdo akuzë e mundshme për mashtrim ose mungesë transparence. Një ngjarje e tillë publike do ta poziciononte Shqipërinë, si një shembull pozitiv dhe efektiv të Zbatimit të Konventës së Bazelit.

Sfondi

Ndërsa ju pa dyshim jeni të njohur me faktet e kësaj çështjeje, unë do t'i përmbledh ato shkurtimisht këtu.

Në fillim të korrikut, 102 kontejnerë (“containers”) të ngarkuar me tonë material u larguan nga porti shqiptar i Durrësit, me destinacion Tajlandën, me shumicën e tranzitit në bordin e dy anijeve Maersk. Faturat e ngarkesave të këtyre kontejnerëve janë bashkangjitur. Menjëherë pas kësaj, BAN u informua nga një sinjalizues konfidencial se kontejnerët përmbanin pluhur të rrezikshëm të furrës me hark elektrik (EAF) dhe BAN dha fotografi që tregonin ngarkimin në Durrës të kontejnerëve të konfirmuar se ishin në bordin e anijeve. NDALIMI vërtetoi më tej informacionin e sinjalizuesit, duke rishikuar faturat e ngarkesës, të cilat deklaronin se materiali është "grimca e imët, koncentrat zinku". Pluhuri EAF shpesh shitet si zink koncentrat dhe është një nga rrymat e pakta mbetjesh që është një "grimcë e imët", që pasi rrjedh nga pluhuri fryhen në shtëpitë e qeseve të mullinjve të çelikut për të mbledhur atë që përndryshe do të çlirohej si ajër i dëmshëm ndotës. BAN tani ka një nivel besimi 95% që kontejnerët përmbajnë pluhur EAF ose  mbetje e pluhurit EAF të përpunuar pjesërisht. Pluhuri EAF është një mbetje e rrezikshme e njohur që mund përmbajnë nivele të larta të metaleve toksike,  si plumbi dhe komponimeve organike të rrezikshme si PAH dhe dioksina/furane.

Siç e dini, Shqipëria është palë e Konventës së Bazelit, e cila rregullon dërgesat e mbetjeve të rrezikshme ndërmjet vendeve. Nëse kontejnerët përmbajnë materiale të rrezikshme, atëherë ato nuk mund të ishin dërguar në një vend tjetër pa pëlqimin me shkrim të vendit eksportues Shqipëria, vendet tranzit të Italisë, Maltës, Marokut, Afrikës së Jugut dhe Singapori dhe vendi importues i Tajlandës.

Asnjë pëlqim nuk është dhënë nga asnjëra prej këtyre vendeve dhe për këtë arsye nëse kontejnerët tregohet se përmbajnë mbetje të rrezikshme, atëherë dërgesat ishin "trafik ilegal" sipas nenit 9 të Konventës së Bazelit. Trafiku i paligjshëm është shkelje penale.

Më tej, nëse kontejnerët përmbajnë mbetje të rrezikshme në formë grimcash, kjo ngre një problem serioz, lidhur edhe me pyetjen se përse u lejuan të ekspozoheshin ndaj erës dhe shiut në port, duke pasur parasysh rreziqet e ndikimeve të rënda mjedisore dhe në shëndetin e njeriut. Pas paralajmërimeve të BAN, Singapori dhe Tajlanda refuzuan përfundimin e dërgesave dhe Maersk dhe MSC janë bashkuar në përpjekjet për të kthyer. 102 kontejnerët, të cilët katualisht janë të ndarë midis dy anijeve të mëposhtme MSC:

• 41 kontejnerë janë në MSC Maria Saveria, aktualisht në portin e Valencias, Spanjë, ku ato po transferohen në MSC Annick (DC436A). Ata janë planifikuar të mbërrijnë në Sines, Portugali më 21 shtator 2024. Porti i Destinacionit është renditur Durrësi, por sot, asnjë informacion i mëtejshëm nuk është i disponueshëm publikisht.

• 61 kontejnerë janë në MSC Ditte, i cili aktualisht ndodhet në brigjet e Sierra Leones dhe pritet të mbërrijnë në Port Said, Egjipt më 26 shtator 2024. Ata priten më vonë në Tekirdag (Asyaport) Turqi më 9 tetor 2024. Porti i Destinacionit është renditur si Durrës, por që nga dita e sotme, nuk ka informacion të mëtejshëm publikisht. As MSC dhe as Maersk nuk kanë plane për të testuar kontejnerët dhe për të marrë pozicionin që ato duhet të kryhen nga qeveria shqiptare. Ne jemi dakord. Megjithatë, testimi duhet të kryhet me kujdes për të siguruar që publiku të ketë besim në rezultatet.

Protokolli për Testimin e Mbetjeve: Teknikat e duhura dhe transparente

Ne propozojmë një plan të drejtpërdrejtë për testimin e kontejnerëve që do të minimizojë polemikat ose pretendimet për keqbesim. Ne rekomandojmë që marrja e mostrave të fillojë menjëherë pas anijes së parë që arrin në Port. Ka të ngjarë që dërgesa e parë që do të mbërrijë në Durrës, do të jenë 41 kontejnerët që ishin transportuar nga Maria Saveria. Ne besojmë se pritja për anijen e dytë do të jetë e panevojshme për polemika të mëtejshme. Anija e dytë duhet të testohet në mënyrë të ngjashme sa po të mbërrijë. Dërgesa e parë që arrin në Durrës, rekomandohet që qeveria të ndjekë hapat e përshkruar më poshtë.

1. Sigurohuni që ngarkesa e parë e kontejnerëve të jetë llogaritur e gjitha dhe që kontejneri i mbyllur të mos jetë thyer. Vendosini ato në një zonë të portit.

2. Caktoni një datë për marrjen e mostrave dhe publikoni ngjarjen paraprakisht në mënyrë që shtypi, OJQ-të, mund të marrin pjesë, ashtu sikurse vëzhgues ndërkombëtarë, zyrtarë qeveritarë dhe çdo palë tjetër e interesuar.

3. Në ngjarjen e marrjes së mostrave, lejojini vëzhguesve një pamje të qartë të tre kontejnerëve që nuk kanë ende thyerje të vulave. Tre kontejnerë lejojnë një kampionim më përfaqësues të dërgesës.

4. Kur vulat janë thyer dhe dyert e tre kontejnerëve hapen, mostta duhet të mblidhet në mënyrë të dukshme nga një specialist i trajnuar nga secili prej tre kontejnerëve dhe të vendosen në një enë qelqi të pastër. Të tre mostrat duhet të përzihen tërësisht me një shufër qelqi të pastër.

5. Më pas, mostrat duhet të ndahen në mënyrë të barabartë në dy pjesë me një mostër të përzier nga Ministria Shqiptare e Mjedisit dhe Turizmit dhe tjetra për një palë të tretë, e pavarur në një vend tjetër.

6. Qeveria duhet të dërgojë mostrën e tyre në një laborator të zgjedhjes së tyre dhe palas e tretë e pavarur të dërgojë kampionin e tyre në një laborator ku ata zgjedhin.

7. Rezultatet e secilit do të bëhen publike në letrën e laboratorëve të përfshirë.

8. Nëse mostrat tregojnë se materialet brenda kontejnerëve janë të rrezikshëm, atëherë ato duhet të menaxhohen si mbetje të rrezikshme.

9. Nëse riciklimi i sigurt legjitim që menaxhon siç duhet mbetjet nuk mund të gjendet, atëherë ata duhet të depozitohet në një landfill të projektuar për mbetje të rrezikshme.

10.Materialet duhet së pari të vendosen siç duhet në një mbulesë të papërshkueshme nga rrjedhjet e krijuar për të dërgimi i mbetjeve të rrezikshme, përpara se të vazhdohet me operacionet e riciklimit ose në landfill.

Ne besojmë fuqimisht se çdo testim që devijohet ndjeshëm nga plani i përgjithshëm i mësipërm, rrezikon të minojë besimin e publikut në rezultatet. Ne e kuptojmë se hapat e mësipërm mund të shfaqen të rënda, por besoni se potencialisht do të shmangin polemika më të gjera. Duke ndjekur Protokollin e mësipërm, qeveria mund ta kthejë këtë situatë të pazakontë në një histori suksesi testimi të mbetjeve të dyshuara të rrezikshme dhe asgjësimin e duhur, nëse konfirmohet se ato janë të rrezikshme.

Në këtë drejtim, rekomandojmë që Republika e Shqipërisë t'i kërkojë OLAF-it të marrë përsipër pavarësinë, në rolinm e palës së tretë mbi mostrën e ndarë. Nëse OLAF nuk mund ta kryejë atë rol, BAN mundet rekomandojnë konsulentë të respektuar dhe neutralë të OKB-së ose OJQ jashtë vendit që munden marrin përsipër rolin e menaxhimit të analizës së pavarur të mostrës së ndarë. Në mbyllje, dëshiroj të theksoj se BAN është një mik i Shqipërisë dhe uron një zgjidhje të sigurt dhe të suksesshme të problemit. Ne jemi të gatshëm të ndihmojmë në çdo mënyrë që mundemi dhe ju lutemi mos hezitoni të më kontaktoni drejtpërdrejt nëse keni ndonjë pyetje.

Faleminderit për kohën tuaj dhe vëmendjen për këtë çështje.