Prof.Ass.Helidon Nina

Kanceri i gjirit është një tumor malinj i përbërë nga qeliza onkologjike-neoplazike, të cilat kanë tendencën për t’u shumuar në mënyrë të pakontrolluar lokalisht dhe në distancë. Duhet patur shumë kujdes që në diagnostikimin e parë, për të parë drejtimin e tyre. Tumori malinj i gjirit është ndër tumorët më të studiuar dhe më të trajtuar. Gjiri është organ që ndryshon gjatë gjithë jetës së femrës, duke qenë në ndikim të drejtpërdrejtë nga hormonet. Një femër nuk duhet të ketë frikë të përballet me këtë sëmundje, sidomos nëse është në fazat fillestare. Kjo femër ka shumë mundësi të vazhdojë jetën normale, duke u ndjekur nga mjeku. Femrat nuk duhet të stepen për t’u konsultuar me mjekun dhe të shkojnë tek ai në grada të avancuara të sëmundjes. Tumori malinj i gjirit është një ndër patologjitë kryesore që trajtohen në Spitalin Onkologjik në QSUT. Në ditët në vijim do të keni mundësi të lexoni materiale të tjera, që ndihmojnë në diagnostikim e hershëm dhe kurimin e plotë të kësaj sëmundje, ekzaminimet imazherike, eko, mamografi, skaner, radioterapi dhe kimioterapi.

Faktorët që ndikojnë në shfaqjen e tumorit malinj të gjirit

Gjatë viteve të fundit është parë një trend rritës i pacientëve të diagnostikuar me këtë sëmundje, me rreth 550 raste të reja në vit. Statistikat nuk janë të sakta, pasi pacientët nuk vijnë vetëm në spitalin tonë për trajtim, por kurohen edhe në klinika private apo jashtë vendit. Gjithashtu gjatë viteve të fundit, vihet re tendenca në rritje e moshave të reja të diagnostikuara me tumor malinj të gjirit, përshembull femra të moshës 22 vjeç. Një nga shkaktarët e kësaj sëmundjeje është ndryshimi i stilit të jetesës. Sot jemi më të ekspozuar ndaj rrezatimeve, ndotjes. Gjithashtu femrat lindin fëmijë në mosha më të mëdha; mund të kenë ndryshime në ciklin menstrual, pra shfaqje të vonshme të tij; ka ndryshim të ushqimeve që konsumojmë etj. Njerëzit sot bëjnë një jetë më shumë sedentare, me pak aktivitet fizik. Është rritur konsumimi i alkoolit dhe duhanit. Të gjithë këta janë faktorë që ndikojnë në mënyrë indirekte në shfaqjen e tumorit malinj të gjirit. Ka dhe faktorë të tjerë, siç është të qenit femër, pasi tumori malinj i gjirit kap kryesisht femrat, një përqindje shumë e ulët janë meshkuj, rreth 2% e rasteve. Faktor të tjerë që ndikojnë në shfaqjen e kësaj sëmundjeje janë; një shtatëzani e vonshme, marrja e kontraceptivëve oral. Vlerë të veçantë në faktorët që ndikojnë shfaqjen e kësaj sëmundjeje është edhe trashëgimia. Të gjitha qendrat mjekësore duhet të kenë gjenetistët e tyre, që të bëjnë analizë të rasteve kur një femër ka një histori familjare të tumorit malinj të gjirit, pra duhet parë nëse është nevoja për bërjen e testeve genetike BRCA1 dhe BRCA2. Nëse këto teste dalin pozitiv, kjo femër ka një risk të lartë që gjatë jetës së vet të zhvillojë një tumor malinj gjiri. Aktualisht në vendin tonë bëhen konsultat me mjekët gjenetist, për zhvillimin e testeve gjenetike por testet bëhen jashtë. Testet gjenetike janë të nevojshme, por nuk duhet të abuzohet me to. Ato duhen patjetër të rekomandohen nga mjeku specialist gjenetist.

Aktualisht ka shumë njerëz që bëjnë markusët tumoralë, duke mos pasur probleme, konkretisht në rastin tonë Ca15-3 që është markusi për tumorin malinj të gjirit. Rezultati i këtyre markusëve nuk është i barazvlefshëm me mundësinë e shfaqjes së tumorit malinjt të gjirit. Markuesi mund të dalë negative dhe përsëri mund të shfaqet apo të jetë shfaqur tumori malinj i gjirit. Markusi tumoral nevojiten në stadin e parë të diagnostikimit dhe më pas gjatë fazës që pacienti është nën kontroll, për të mos u shfaqur sërisht sëmundja (pra metastazat) pasi tumorët malinj të gjirit mund të përhapen në distancë në mëlci, mushkëri, kocka e deri në tru.

Parandalimi- Çfarë ekzaminimesh duhet të kryeni

Një femër që është në moshën 20 vjeç duhet të fillojë kryerjen e një konsulte dhe një eko gjiri te mjeku specialist. Nga 20 - 35 vjeç mund të jetë e nevojshme edhe kryerja e një eko-je vjetore në gji. Nëse ky gji nuk shfaq problem, mund të realizohet eko edhe një herë në dy vjet. Kontakti i parë me mjekun nuk është i rëndësishëm vetëm për të bërë eko-n por edhe për të marrë një anamnezë pacienti, pra informacion rreth pacientit rreth historive të mundshme familjare, për të vlerësuar mundësinë e bërjes së testeve gjenetike apo mamografisë për pacientë që kanë histori familjare më tumor malinj të gjirit dhe që janë nën moshën 35 vjeç. Për pjesën tjetër të popullatës që nuk kanë histori familjare, mamografia mund të fillojë të kryhet nga mosha 39-40 vjeç. Tek një femër e shëndetshme, eko dhe mamografi janë ekzaminime që bëhen në mënyrë periodike. Tek një femër nga 40-50 mamografia mund të bëhet çdo 1 vit e gjysmë apo 2 vjet, e shoqëruar me eko të ndërmjetme. Mbi moshën 50 vjeç kontrollet duhet të jenë vjetore, pasi kjo periudhë është piku i shfaqjes së kësaj patologjie dhe duhet treguar shumë kujdes.

Si të vetkontrolloni gjirin tuaj dhe shenjat e tij

Vetkontrolli i gjirit bëhet një herë në muaj, gjatë ditëve 2-6 pas mbarimit të ciklit menstrual, me lëvizje rrotulluese të dorës nga qendra për në periferi të gjirit, për të parë nëse ndihet prania e ndonjë forme në brendësi të gjirit. Lëvizja tjetër, është ngritja e krahëve lart dhe shikohet nëse ka ndonjë tërheqje të lëkurës, gjatë ndryshimit të pozicionit të duarëve. Mund të kontrollohet pjesa e nën sqetullës nëse preket ndonjë kokërr, apo të shikohet thithi nëse nxjerr ndonje likid (sekrecion pavarësisht ngjyrës së tij) gjatë kohës që e prekim. Mund të përjetohet edhe dhimbje, por jo detyrimisht. Vetkontrolli i gjirit është i nevojshëm por jo i mjaftueshëm, pra duhet të shoqërohet patjetër edhe me vizitë të mjekut specialist.

Rrugëtimi i pacientit me tumor malinj të gjirit

Si fillim, merret informacion nga pacienti rreth historive të mundshme familjare, ecurisë së cilkit menstrual, marrjes apo jo të kontraceptivëve, lindjeve, aborteve dhe laktacionit. Të gjitha këto japin informacion rreth problemit që mund të ketë pacienti.

Pas vizitës klinike vazhdohet me vizitat diagnostike-imazherike. Ekzaminimi i parë është eko e gjirit, kryesisht për moshat para 35 vjeç apo 40 vjeç nëse nuk ka pasur histori familjare dhe më pas vazhdohet me mamografinë. Si eko e gjirit ashtu edhe mamografia janë komplementare për të diagnostikuar një tumor malinj të gjirit. Përveç këtyre kemi edhe ekzaminime të tjera shtesë, si Elastografia, e cila është një eko më e avancuar, ku sonda ka sensor për të lokalizuar vaskularizimin e zonës apo ngurtësimin dhe për të përcaktuar nëse jemi brenda parametra normal apo jo.

Përveç Elastografisë është edhe Rezonanca Magnetike e gjirit (MRI), e cila aplikohet kryesisht tek personat në gjirin e të cilëve dominon indi granular dhe mamografia nuk është shumë sensitive ndaj tij, pra nevojitet realizimi i rezonancës. Gjithashtu rezonanca përdoret edhe në rastet e pacientëve që kanë bërë kirurgji të mëparshme të gjirit, duke dhënë më shumë informacion.

Me realizimin e pjesës imazherike, pacienti kthehet te mjeku kirurg që e ndjek, që quhet mastolog apo senolog dhe mjeku sipas informacioneve imazherike vendos për vazhdimësinë e pacientit.

Në vazhdim mund të bëhet citologjia nën eko, marrje e materialit me procedurë jokirurgjikale që realizohet në kabinetin e imazherisë, nëpërmjet marrjes së qelizave me anën e një ageje të vogël ose me age pistolet, e cila nuk merr qeliza por merr inde. Citologjia është shumë e nevojshme për të bërë një diagnozë përpara sesa të bëhet një trajtim i mëtejshëm i pacientit.

Së bashku me këto të dhëna kemi dhe informacionin mbi markusit tumoral dhe stadifikimin e pacientit pra plotësohet informacioni me eko aksilare (që është bërë që në fillim) eko qafe, barku; grafi mushkërish. Në rastet kur markusit tumoral Ca15-3 dhe CEA dalin të lartë, mund të jetë e nevojshme edhe bërja e shintigrafisë kockore apo skaner i të gjithë trupit. Me marrjen e gjithë këtij informacioni stafi kirurgjikal vlerëson rastin dhe nëse ai ka ndonjë veçori, shfaqet si rast para një stafi më të përgjithshëm ku vendimmarrja duhet të jetë multidisiplinare. Kjo do të thotë që në prezencën e këtij stafi është i nevoshëm jo vetëm kirurgu por edhe imazheristi, kimioterapeuti, radioterapeuti, infermieri, psikologu. Stafi multidisiplinar i ka të gjithë aktorët e nevojshëm. Ky staf i bashkohet kirurgjisë, ku në varësi të përmasave të tumorit mund të kryhet kirurgji radikale (heqje totale e gjirit) ose kirurgji konservative (heqje vetëm e masës tumorale). Pas mbarimit të kirurgjisë dhe realizimit të biopsisë definitive përcaktohet saktësisht informacioni rreth tipit, gradës së tumorit, sasisë së limfonodujve të prekur, indeksit të shumimit të qelizave tumorale malinje etj. Pasi kemi marrë të gjithë këtë informacion, organizohet sërish stafi multidisiplinar dhe vendoset mjekimi që do ndjekë ky pacient; me kimioterapi, radioterapi të cilat mund të realizohen të dyja në të njëjtin moment; në momente të ndryshme, apo mund të jetë nevoja vetëm për realizimin e njërës, në varësi të rastit.

Aktualisht vlen të përmendet akseleratori linear (radioterapi), me të cilin është rritur mundësia për të realizuar më shumë kirurgji konservative, në mënyrë që një femër mos të humbasë të gjithë gjirin e saj, kjo pasi të gjithë kirurgjitë konservative duhet të shoqërohen me radioterapia. Është parë edhe një rritje e citostatikëve, me bërjen e kimioterapisë ditore, në repartin e saj dhe që futet në trajtimet bashkëkohore. Pra aktualisht në Spitalin Onkologjik ka pasur një hov cilësor në trajtimin e e pacientëve me sa u përmend më sipër.

Ndjekja dhe këshilla për pacientët, pas kirurgjisë

Pas këtij trajtimi fillestar të pacientit, ku kalohet faza e diagnostikimit, kirurgjisë dhe procedura e mjekimit, pacienti rikthehet të mjeku për t’u ndjekur në vazhdim dhe që është çdo 3-4 muaj për dy vitet e para; çdo 6 muaj për vitin e tretë dhe të katërt dhe një herë në vit për vitin e pestë.

Të gjithë pacientët që janë në fazën e kurimit duhet të vazhdojnë një jetë normale, sa më aktive, si të gjithë njerëzit e tjerë. Duhet patur kujdes që nëse kirurgjia ka qenë aksilare, pra janë hequr gjëndrat limfatike, pacienti duhet të kryej ushtrime për krahun përkatës dhe të shmang ngritjen e peshave si dhe punët sforcuese. Ushqimi duhet të jetë sa më i shëndetshëm, për t’i shërbyer të gjithë organizimit.

(Shef i Shërbimit të Kirurgjisë në Spitalin Onkologjik në QSUT)