Publiku – pjesë përbërëse e artit filmor

Nga Gani Mehmetaj

Pas premierës së filmit "Hëna" në konferencën për shtyp u paraqit Bernardo Bertoluçi, regjisor i madh italian e botëror, për filmat e të cilit ka pasur vlerësime ndër më kotraverset. Interesimi i gazetarëve ishte i madh. Edhe pyetjet që iu bënë, ishin të ndryshme. Shikuesit e njohin nga "Konformisti",  “Tangoja e fundit në Paris”, sagën “Shekulli XX” etj. Filmin “Hëna”, po ashtu, nxiti polemika të ashpra.

* Si e ndieni veten gjatë edhe pas xhirimit të ndonjë filmi?

- Kur e dëgjova Jevtushenkon (mysafir i FEST-it, poet i njohur rus dhe aktor i filmit “Fluturimi” ( vërejtje jona ), duke i recituar vargjet e veta, menjëherë m’u kujtua me nostalgji e kaluara, kur edhe unë shkruaja vjersha, para se të merresha me film. Të lumtur janë poetët. Kur e shikoja filmin “Hëna” së bashku me publikun, mendoja se sa e pasigurt është puna në film. Kjo është sikurse udhëtimi me anijen e kusarëve, ku nuk e dini përfundimin. Me siguri këtë përshtypje e kanë edhe krijuesit e tjerë, kompozitorët a shkrimtarët gjatë krijimtarisë. Vetëm kur të shoh marrëdhëniet e shikuesve ndaj veprës sime, atëherë filloj ta kuptoj edhe vetë domethënien e saj dhe të mendoj se filmi përfundon vetëm me përjetimin e shikuesve. Është ky një përjetim i fuqishëm, i ngrohtë e dashamirës.

A konsideroni se filmi “Hëna” i takon stilit tuaj “bertoluçian”?

- Kjo po tingëllon sikur “Shekulli XX”  ishte filmi im i parë dhe sikur para tij të mos ishte “Tangoja e fundit në Paris”, i cili është më afër “Hënës”. Dhe para “Tangos…” prapë është “Konformisti” e “Strategjia e merimangës”, të cilët janë kryekëput filma politikë. Në tërë krijimtarinë time ekziston njëfarë largimi dhe afrimi i sërishëm. Xhiroj një film politik dhe menjëherë pastaj të kundërtën e tij. Konsideroj se për këtë kam të drejtë.
“Hëna” është melodramë, e megjithatë nuk e konsideroj as turp dhe as dobësi që është i tillë. Madje, kisha synim ta bëja melodramë. Dihet që drama si formë e tërësi narrative përdoret më të madhe në vendin tim. Në njëfarë mënyre edhe “Shekulli XX” ishte e një formë të ngjashme. I kuptoj dilemat e kritikëve rreth “Hënës”. Për çdo rast, po them që më parë, se “Hëna” nuk është film psikologjik. Nuk kam asgjë kundër mendimeve të ndryshme të kritikës, mirëpo konsideroj se ata duhet shikuar filmin së bashku me publikun. Dhe vetëm atëherë mund të japin vlerësime objektive. Fundja publiku është pjesë përbërëse e artit filmor, të cilit i kushtohet ky art. S’di pse duhet të turpërohemi para temave të tilla, siç është tema e filmit tim.

*A mund të manipulohet me temën dhe me publikun, sipas jush?

- Ka vende ku kritika është truri i institucionalizuar i shikuesve. Të mjerët shikues! Kjo s’duhet keqkuptuar. Kritikët që nuk e ndiejnë reaksionin e shikuesve, do t’u mungojë dimensioni i vërtetë. Filmi pasqyrohet në publik, kurse publiku në film. Me fjalë të tjera, filmi është art popullor, ndërsa kritikët duhet të përpiqen t’ua interpretojnë sa më mirë masës domethënien e tij.

*Disa e vlerësojnë filmin tuaj “Hëna” film politik?

- Çdo film është politik, pra edhe ky deri në atë masë, në të cilën i pranon skemat e tilla të jetës që i ofron klasa në pushtet. Në Itali, në këtë moment, të rinjtë janë të detyruar të bëhen çfarë nuk janë në të vërtetë. Gjeneratat e reja prej 15 deri ne 25 vjeç janë të gjykuara në peripeci e vështirësi, çfarë u imponon shoqëria konsumatore. Pra, ata janë të mbështjellë me vlera të zbrazëta. E vetmja vlerë që çmohet në botën konsumatore, është vlera e tregut. Unë, në fund të filmit “Hëna”, e kam përdorur strategjinë, e cila është antipod i zhgënjimit.

P.S. me Bernardo Bertoluçin u takuam herën e dytë në Bruksel me 1996 në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Mesdhetar. Ishim me Isa Qosjën. Na ftoi në Romë vitin e ardhshëm, mirëpo u krijuan rrethana të tilla në Kosovë sa që ishte e pamundur të shkonim.

Nga libri: Magjia e ekranit të Gani Mehmetajt (2004) 

E shkruar me 1983

Gani Mehmetaj

Muzgu i perandorit

• “Perandori i fundit”, film artistik britanik, në regjinë e Bernardo Bertoluçit me Xhon Pinin, Piter O’Tulin, Ruiçi Sakamoton etj. në rolet kryesore
•  

Atmosfera farfuritëse e ambientit përrallor nga kurorizimi i Perandorit të fundit kinez, lokalet atraktive të qytetit të ndalur në Pekin, kostumet që shkëlqejnë me ngjyrat e tyre intensive dhe, në qendër të këtij spektakli – fëmija i cili duhet t’i nënshtrohet një rituali të traditës, janë këto pamjet me të cilat fillon filmi “Perandori kinez” i regjisorit italian Beranardo Bertoluçi. Kësaj vepre kinematografike, e cila ka kuadro monumentale, e që është punuar katër vjet, i ka paraparë një përgatitje e gjatë, ku nuk janë kursyer as funtat angleze dhe as dollarët amerikanë. Dhe, në çdo pikëpamje, ishte një film tejet pretencioz.

Bertoluçi, autor i disa filmave po ashtu të pazakonshëm, “Shekulli XX”, “Tangoja e fundit në Paris”, “Hëna” etj.) ka bërë një kronikë gjashtëdhjetëvjeçare për perandorin kinez Po Jin, duke e ndjekur që nga fëmijëria (1908) deri në vdekjen e tij me (1967, në kohën e vlimeve politike të revolucionit kulturor. Edhe pse në qendër të vëmendjes është shkëlqimi dhe mjerimi i një perandori, i cili gjatë jetës së vet u ka shërbyer pushtuesve të huaj, duke bërë përpjekje të të dëshpëruarit për të ruajtur fronin, regjisori në mënyrë paraleleje nxjerrë në sipërfaqe vlimet politike të kohës (shpalljen e republikës, pushtimin japonez, ngadhënjimin e revolucionit), për të dhënë figurën tragjike të sundimtarit-marionet krahas anakronizmit të traditës mitike nga Lindja e Largët. Pu Ji, perandor kinez, pjellë e një kohe të perënduar dhe viktimë e luftës për pushtet, e ka provokuar në mënyrë të veçantë Bertoluçin, i cili përpiqet të jetë vetëm vrojtues i paanshëm. Megjithatë, nuk është gjithherë i tillë, një simpati e pakristalizuar sa duhet e përshkon një pjesë të filmit.

“Perandori i fundit” është ndër filmat më të mirë që i ka punuar ky kineast me nam dhe ndër të pakët nga prodhimtaria e vitit të kaluar që meritojnë respekt të veçantë, sidomos nga zhanri i spektakleve të tilla. Ka kuadro të fuqishme, gjerësi të spektaklit, por edhe thellësi të depërtimit në botën psikologjike të personazheve. Pos ritualit të kurorëzimit, pastaj jetës në “Qytetin e ndaluar” janë të realizuara me përkushtim profesional dhe invencion artistik pushtimi japonez i Mangjurisë, pafuqia e perandorit në këtë situatë të re dhe dokumentariteti i atmosferës së revolucionit kulturor. Krahas situatave, të cilat në thelb janë tragjike, del në pah edhe ndonjë moment kritik, që është më shumë “shtimung” për të paralizuar një kohë dhe situatat e caktuara, duke mos kursyer edhe artificialitetin e ritualit, i cili si i tillë bëhej për hir të një tradite, përderisa kuptimi i kishte humbur. Mirëpo, ndonjëherë filmi ka zbrazëti, shkëlqim fishekzjarresh që nuk bëjnë dritë, por që më shumë kemi përshtypjen se janë bërë për hir të efekteve të jashtme.

Sidoqoftë, nga tërë ajo mori ngjarjesh dramatike dhe nga ajo periudhë aq e gjatë kohore, në të cilën ka ekzistuar rreziku që të humbet filli, është bërë një seleksionim i mirë, ka shtresa të shumta kuptimore dhe është një sagë e fuqishme për Kinën e djshme me shumë reflekse edhe nga e sotmja shumë e zymtë. Madje, fundi i filmit është metaforë e llojit të veçantë, që përmbledh në vete tërë kuptimin e një mënyrë të jetesës dhe gjakimeve jetësore.

Nga interpretimet kryesore bie në sy Pitër O’Tuli i pakrahasueshëm, por edhe Xhon Çeni dhe Ruiçi Sakamoto.

"Magjia e ekranit" (2004).