- Kompetencat kushtetuese Presidentit të Republikës për caktimin e datës së zgjedhjeve
Neni 4 i Kushtetutës së RSH, parashikon që dispozitat e Kushtetutës zbatohen drejtpërsëdrejti, përveç rasteve kur Kushtetuta parashikon ndryshe. Pra ushtrimi i çdo kompetence kushtetuese nga çdo organ bëhet pa pasur nevojë për ligj, porsa kohë Kushtetuta nuk e parashikon këtë kusht. Nga ana tjetër, neni 7 i Kushtetutës parashikon parimin e ndarjes së pushteteve që në thelb synon shmangien e konfliktit të interesit në lidhje me funksionin e miratimit të ligjit, zbatimit të tij dhe kontrollit të zbatimit të tij dhe që lidhet me tre pushtet themelore si legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori. Nga ana tjetër, Kushtetuta e RSH, sikurse edhe shumë kushtetuta të vendeve të zhvilluara perëndimore i rezervon Presidentit të Republikës, rolin e ekuilibruesit, ndërlidhësit dhe kontrollit të shumëfishtë midis tre pushteteve në fjalë duke pasur si bazë interesin e publikut ose popullit që është burimi i legjitimitetit të gjithë pushtetit shtetëror në tërësi. Kjo pasi pozita e tij nuk ka konflikt interesi sikurse kanë tre mbajtësit e tre pushteteve kryesore. Nisur nga përmbajtja e kushtetutës tonë, Presidenti si kreu i shtetit përfaqëson unitetin e popullit, kjo pasi sidomos pushteti ligjvënës dhe ai ekzekutiv nuk përfaqësojnë asnjëherë vullnetin e gjithë popullit, por vetëm të shumicës. Madje kjo e fundit në rastin tonë, për shkak të sistemit zgjedhor në rastin më të mirë përfaqëson zakonisht jo më shumë se 25 % plus një të gjithë popullsisë me të drejtë vote.[vi] Duke vënë në pikëpyetje legjitimitetin e qeverisë së një shumice që prodhohet nga ky sistem. Funksioni i saktë i Presidentit të Republikës së RSH, kuptohet qartë nëse krahasojmë edhe me Kushtetutën e Rumanisë e cila në nenin 80[vii] parashikon shprehimisht si vijon:
(1) Presidenti i Rumanisë përfaqëson Shtetin Rumun dhe ruajtësi i pavarësisë kombëtare, unitetit dhe integritetit të vendit.
(2) Presidenti i Rumanisë ruan dhe mbikëqyr (zbatimin) kushtetutën dhe funksionimin e rregullt të autoriteteve publike. Në kuadër të kësaj kompetencë, ai vepron si ndërmjetës midis pushteteve të shtetit, si dhe midis shtetit dhe shoqërisë.
Një rol thelbësor i njeh Presidentit edhe Kushtetuta Greke[viii] e cila parashikon shprehimisht në kuadër të seksionit “Struktura e Shtetit” në nenin 26/1 të saj ku thuhet se Pushtetit Legjislativ do të ushtrohet nga Parlamenti dhe nga Presidenti i Republikës dhe po të njëjtën gjë në 26/2 parashikon edhe për pushtetin ekzekutiv.
Parashikime të njëjta bëjnë edhe kushtetutat e vendeve të tjera. Si p.sh. në Kushtetutën Italiane, në nenin 87[ix] të saj parashikohet shprehimisht se:
Art. 87. Presidenti i Republikës është kreu i shtetit dhe përfaqëson unitetin kombëtar… Përcakton zgjedhjet e dhomave të dhe përcakton rimbledhjen e parë të tyre.
Po ashtu, neni 89[x] i Kushtetutës Kroate parashikon shprehimisht se “Presidenti i Republikës cakton zgjedhjet për Parlamentin Kroat dhe thërret mbledhjen e tij të parë”.
Ndërkohë, Kushtetuta e Shqipërisë parashikon pa asnjë ekuivok në nenin 92 të saj, germa gj) që Presidenti i republikës “cakton datën e zgjedhjeve për Kuvendin, për organet e pushtetit vendor dhe për zhvillimin e referendumeve”. Ndërkohë, neni 93, përcakton që Presidenti i Republikës në zbatim të kompetencave të tij nxjerr dekrete. Pra në rastin konkret, është pikërisht Dekreti Presidencial që shënon datën kur do mbahen zgjedhjet dhe rrjedhimisht edhe përbën bazën urdhëruese për Komisionin Qendror të Zgjedhjeve të fillojë përgatitjet dhe shënon edhe lindjen e të drejtave dhe detyrimeve të tjera për subjektet politike dhe zgjedhësit, duke përfshirë kompetencën kohore dhe materiale të Kolegjit Zgjedhor. Kjo kompetencë ushtrohet drejtpërdrejtë dhe është tepër e qartë dhe s’ka asnjë kufizim, përjashto kufizimin e nenit 65 të Kushtetutës, i cili nuk parashikon që mandati i Kuvendit zgjat 4 vjet, por që Kuvendi zgjidhet çdo katër vjet (sikurse gabimisht po kuptohet nga shumë individë). Kjo është normale, pasi një proces i tillë sikurse zgjedhjet politike të përgjithshme s’mund të jetë produkt i një përcaktimi kaq të ngurtë kohor pasi zhvillimi i zgjedhjeve diktohet nga shumë faktorë të njohur dhe të panjohur. Në këtë frymë edhe Kodi Zgjedhor në nenet 8, 9 dhe 10, parashikon që Dekreti i Presidentit mund të caktojë datën e zgjedhjeve midis 15 marsit dhe 30 qershorit ose midis 15 shtatorit dhe 30 nëntorit. Pra Presidenti mund të zgjidhte edhe periudhën e dytë nisur nga Kodi Zgjedhor, kjo pasi vetë neni 65/1 parashikon mundësinë që mandati të vazhdojë përtej afatit 4 vjeçar kur në fjalën e fundit thotë: “Në çdo rast, Kuvendi qëndron në detyrë deri në mbledhjen e parë të Kuvendit të ri të zgjedhur”.
Ndërkohë, parashikimi në paragrafin e dytë, ka përcaktuar kufizimin e periudhës me periudhën më të afërt që i paraprin datës së përfundimit të mandatit të kuvendit dhe se periudhat zgjedhore caktohen në ligjin për zgjedhjet. Nisur nga formulimi i dispozitave në fjalë, Dekreti do të ishte pikërisht i kufizuar në periudhën e parë. Nga ana tjetër, nisur nga parimet e përgjithshme kushtetuese nga nenet 1-14 të Kushtetutës, Presidenti i Republikës në kushtet aktuale gëzon legjitimitet në zhdekretimin e dekretit të tij për datën 30 qershor 2019. Kjo pasi në thelb, mbajtja e zgjedhjeve në kushtet ku ndodheshim praktikisht minonte vetë parimet themelore mbi të cilën funksionon shtetit. Me minim, nënkuptoj së pari rrezikun e dukshëm të përkeqësimit të krizës dhe mundësisë krejt të pastër të një përplasje shoqërore që do të dëmtonte vetë funksioni dhe ekzistencën e shtetit. Kësisoj, në kuadër të interpretimit sistematik nenet 1, 2, 3, 4 dhe 7 të Kushtetutës, kanë epërsi ndaj nenit 65 të Kushtetutës dhe çdo neni tjetër në vijim. Në këtë mënyrë kompetenca e Presidentit për caktimin e zgjedhjeve merr fuqi absolute në çdo rrethanë, përtej përcaktimeve të nenit 65 të Kushtetutës, apo Kodit Zgjedhor dhe nuk lidhet me kohëzgjatjen e mandatit të Kuvendit, pasi në çdo rast mbizotëron parimi themelor kushtetues i vazhdimësisë institucionale të mandateve deri në zëvendësimin e çdo të zgjedhuri ose emëruari nga ai i zgjedhur ose emëruar rishtas.
Është me rëndësi të theksohet që Kushtetuta nuk parashikon detaje mbi kohëzgjatjen e mandatit dhe modalitetet e caktimit të datës së zgjedhjeve për njësitë e pushtetit vendor, por neni 10 i Kodit Zgjedhor referon tek neni 9 dhe 8 të tij, të cilët referojnë edhe për këtë çështje tek neni 65 i Kushtetutës. Pra Presidenti mund ta ushtrojë këtë kompetencë në mënyrë të pavarur nga ndonjë marrëveshje politike e mundshme.
Në të njëjtën kohë, praktika e deritanishme ka lejuar ndryshimin e datës së zgjedhjeve disa herë me marrëveshje politike, të cilat konsiderohen si burime të normave kushtetuese të cilat për nga burimi dhe rëndësia marrin rëndësi kryesore dhe rrjedhimisht qëndrojnë më lartë edhe sesa normat kushtetuese, me përjashtim të parimeve themelore kushtetuese. Nga kjo pikëpamje, këto praktika janë bërë tashmë pjesë e zakoneve kushtetuese si burim themelor i të drejtës kushtetuese, të cilat duke qenë se dalin nëpërmjet mekanizmit politik gjithëpërfshirës të partive politike mund të kuptohet si një rishikim i kuadrit kushtetues ose kontratës sociale. Kjo do të thotë që kur mekanizmat kushtetues mungojnë ose dështojnë për të rivendosur ekuilibrat, e vetmja mënyrë për të rivendosur ekuilibrin është marrëveshja politike e cila shënon pikërisht një kontratë të re sociale që nuk mund të bjerë ndesh me parimet themelore kushtetuese dhe as vlerat e sistemit të së drejtës.
Duhet theksuar, që çdo interpretim përtej këtyre kornizave do të ishte dalje jashtë logjikës së doktrinës dhe vetë logjikës së sistemit të së drejtës dhe vetë shtetit të së drejtës duke bërë krejt pa vlerë çdo diskutim të mëtejshëm.
- Rishikimi i dekretit presidencial për caktimin e datës së zgjedhjeve
Dekreti Presidentit në thelb është një akt kushtetues me karakter normativ ose që synon të rregullojë një marrëdhënie juridike pa një rreth të caktuar të subjekteve që përbëjnë palët në këtë marrëdhënie. Shumica e kompetencave presidenciale ushtrohet nëpërmjet dekreteve normativ që parashikojnë rregulla sjellje abstrakte ose të përgjithshme etj, por nuk përjashtohet edhe mundësia e ekzistencën së dekreteve me karakter individual ose që i drejtohen një grupi subjektesh të së drejtës saktësisht të përcaktuar dhe jo me karakter të përgjithshëm. Teoria e së drejtës, konsideron një akt normativ një akti i cili normon njëlloj një ligj. Ndërkohë, fjala ligj në gjuhën angleze ka më shumë se 5 kuptimeve. Konkretisht, sipas fjalorit të famshëm Black’s Law Dictionary, kuptimi i parë i “ligjit” është si një shprehje solemne e vullnetit të legjislativit. Ai urdhëron, lejon dhe ndalon. Ai shpall shpërblime dhe ndëshkime. Parashikimet e tij, nuk janë me karakter individual dhe nuk lidhen me një rast të vetëm, por lidhen me atë që është pjesë e zakonshme e funksionimit (të shoqërisë dhe shtetit në tërësi).[xi]
Pra ligji dhe një akt normative janë parashikojnë rregulla sjellje me ndikim të përgjithshëm tek shoqëria dhe nuk kufizohen me një rast ose një rreth të caktuar personash dhe as për një çështje me karakter individual. [xii]
Ndërkohë, ne nenin 2 të ligjit nr. 49/2012 “Për gjykatat administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative”, i ndryshuar, parashikohet sikurse vijojnë:
“Akt nënligjor normativ” është çdo vullnet i shprehur nga organi publik, në ushtrim të funksionit të tij publik, që rregullon marrëdhënie të përcaktuara me ligj, duke vendosur rregulla të përgjithshme sjelljeje dhe që nuk shteron në zbatimin e tij.”
Ndërkohë, neni 10 i po këtij ligji, saktëson më saktë se për çfarë akti normative e ka fjalën. Konkretisht, thuhet se “Gjykata Administrative e Apelit shqyrton në shkallë të parë, mosmarrëveshjet me objekt aktet nënligjore normative, si dhe raste të tjera të parashikuara me ligj”. Pra flitet për aktet normative që janë nxjerrë si akte nënligjore duke nënkuptuar aktet e Këshillit të Ministrave etj. Në asnjë rast dekreti presidencial për caktimin e datës së zgjedhjeve nuk është akt nënligjor, por akt i pastër kushtetues.
Nisur nga funksioni dhe natyra e Dekretit Presidencial për caktimin e zgjedhjeve, del në pah qartazi që ai është një akt i pastër normativ. Rrjedhimisht, referuar nenit 131 të Kushtetues, vlerësimi i kushtetutshmërisë së këtij dekreti bëhet vetëm nga Gjykata Kushtetuese.
Gjithashtu, vlen të theksohet që ideja që kushtetutshmëria e një dekreti të tillë mund të vlerësohet nga Gjykata Administrative e Apelit ose aq më keq nga Kolegjit zgjedhor është krejtësisht e gabuar madje në nivelin e injorancës juridike. Kjo pasi vetë fakti që në këtë rast nuk shtrohet për vlerësim ligjshmëria, por Kushtetutshmëria, duke qenë se dekreti është vazhdimësi e ushtrimit të një kompetence kushtetuese dhe buron nga norma kushtetuese, tregon qartazi që këto organe nuk kanë asnjë kompetencë të vlerësojnë kushtetutshmërinë e këtij dekreti qoftë edhe në kuadër të ndonjë mendje që mendon parimin e subsidiaritetit kushtetues. Ndërkohë, në rastin e Kolegjit Zgjedhor është fare e thjeshtë si situatë, pasi Kolegji nuk ekziston dhe s’ka kompetencë të veprojë, porsa kohë nuk ka zgjedhje dhe për çështje që nuk kanë të bëjnë me zgjedhjet. Kjo do të thotë që pa dekret s’ka zgjedhje dhe po ashtu, s’ka as çështje zgjedhore që mbulon ky kolegj, kjo pasi zgjedhjet dhe çështjet zgjedhore, burojnë pikërisht nga moment kur shpallet data e zgjedhjeve, pra nga moment kur ka zgjedhje dhe ka çështje zgjedhore.
Përfundimisht, ky dekret mbetet në fuqi derisa të dal një dekret tjetër ose të shfuqizohet vetëm dhe vetëm nga Gjykata Kushtetuese./
Nga Jordan Daci
