Nga Roberto Di Caro
‘Është errësirë kur në 7 të mbrëmjes anija jonë më në fund hedh spirancën, por Brindisi është i gjithi i ndriçuar, duket New York: sepse parajsa, dihet, është e zhytur në drita, vitrinat shkëlqejnë, televizorët me ngjyra, ka telefon në çdo shtëpi, gratë vallëzojnë si Raffaella Carrà e qeshin si Loretta Goggi. Kemi ftohtë e uri, të mpirë nga 30 orë në një cep në pupën e anijes bashkë me tetë mijë të tjerë si ne, burra, gra, fëmijë, të vegjël pa asnjë shoqërues. Jemi të fundit, ka që nga ora 10 e mëngjesit që në portë ankorohen anije. Molet janë pushtuar tashmë nga mijëra refugjatë, helikopterët që na fluturojnë mbi kokë na hedhin shishe uji dhe qese sheqeri. Ndonjë i çmendur hidhet në det, të tjerët shtyjnë për të zbritur. Askush nuk na kthen dot më, thonë...’.
LEXO EDHE:
‘Gjithçka shndërrohet në ndërtesa’/ Beteja e humbur e Shqipërisë me paratë e pista
Zbarkojnë në 11 të darkës, Astriti që tregon historinë, dhe dy miqtë e tij, Silvani e Rolandi. Numri i eksodit të vetëm asaj dite, 7 mars 1991, do të shkojë në 25 mijë refugjatë, të ardhur me peshkarexha të madhësive të ndryshme deri në anije të tonazhit të madh, si Liria, Tirana, Apolonia, e fundit Legend, me flamur panamez e kapiten grek.
Qeveria italiane do të presë një ditë e gjysmë para se të lëvizë gishtin. Brindisi, me 80 mijë banorët e tij, problemet e veta të papunësisë dhe Sacra Corona Unitá, gjenden përballë një rrëmuje për të cilën nuk është përgatitur. Mund të përfundojë në katastrofë, premisat janë të gjitha: një masë të dëshpëruarish, një pushtim, numra të papërballueshëm. Por ndodh e kundërta, nis me shpejtësi akomodimi. Qyteti, institucionet e shoqatat e tij, dhjetëra mijëra qytetarë marrin iniciativën dhe parandalojnë një tragjedi të paralajmëruar.
Një hap prapa e 83 milje detare në lindje, 154 kilometrat që në vijë të drejtë ndajnë Durrësin nga Brindisi. Shqipëria, nga e cila ikin sapo krijohet mundësia, pa kokërr leku në xhep dhe me rrobat e trupit, është një vend në kolaps. Pas vdekjes së Enver Hoxhës më 1985, me dështimin e reformave ekonomike dhe hapjen e ndrojtur karshi pluralizmit nga ana e delfinit të tij Ramiz Alia, regjimi mbijeton si një kufomë të cilës ende nuk i kanë thënë që tashmë ka vdekur.
Me rënien e Murit të Berlinit, RDGJ është një skelet bosh, revolucionet e 89-ës në Evropën Lindore kanë rrëzuar si birila regjimet e tjera socialiste, armikja e vjetër Jugosllavia në duart e Milosheviçit do të shpërbëhet brenda katër muajve nga ngjarjet që po tregojmë.
Një ikje masive nga Shqipëria ka ndodhur ndërkohë, më 2 korrik 1990, ndërsa në Itali luhej botërori i futbollit, rreth pesë mijë njerëz kacavirren në kangjellat e ambasadave perëndimore në Tiranë. Pas bisedimeve të vështira, më 13 korrik u hipin anijeve në Brindisi e i transferojnë në shtete që kanë pranuar t’u japin azil.
Në tetor, goditje e rëndë për regjimin, kërkimi i azilit politik në Francë nga ana e shkrimtarit Ismail Kadare. Në dhjetor dalin në shesh studentët e Universitetit të Tiranës. Ramiz Alia legalizon partitë politike dhe thërret zgjedhje të reja në mars, por tashmë gjithçka është kalbur, shpresë mbetet vetëm ikja, Italia: L’America, siç do të tregonte tre vjet më pas filmi i Gianni Amelios.
Astriti (me mbiemrin Çela, sot funksionar i Infocamere në Milano, i martuar me një italiane, dy djem, themelues i Shoqatës Shqipëria dhe e Ardhmja) nuk ishte midis të dëshpëruarve. 26-vjeçar, jepte frëngjisht në një shkollë në Skrapar, nga televizioni kishte mësuar edhe pak italisht. Vëllai i tij i madh ishte docent filozofie në Shkollën e Partisë, funksionar i regjimit.
‘Mëngjesin e 6 marsit ishim në një bar në Tiranë. E dinte që doja të ikja, ndërsa unë iu druhesha masave për të’. ‘Tani je i madh’ më tha. ‘Duhet të mendosh për jetën tënde’. Përqafohemi. Por ambasadat janë të mbyllura, autoblindat patrullojnë në rrugë, stacioni është bllokuar’.
‘Silvanin, mësues anglishteje, dhe vëllain e tij Rolandin, inxhinier, i takoj rastësisht, më flasin për zërat për anije që nisen nga Durrësi drejt Italisë. Brenda orës shkojmë me kamion atje, ushtari që duhej të na ndalonte hedh pushkën dhe hipën me ne në karroceri. Askush nuk kërkon pará, askush nuk paguan, është arrati, jo trafik qeniesh njerëzore. Ora 2 pasdite. Do na vrasin, do na arrestojnë? Natën e kalojmë jashtë, makinat fikur.
Vetëm në 6 të mëngjesit, më 7 mars, Legend lëviz dhe nis udhëtimin. Deti është i qetë, dita e ngrohtë, na shoqërojnë delfinët. Rreth mesditës shpërthen euforia, ‘liri, liri’, dy gishtat lart: kemi hyrë në ujërat italiane’. Në xhep Astriti kishte një send të ndaluar nga regjimi: nuk e kishte dëgjuar kurrë më parë emrin e Nënë Terezës së Kalkutës, shqiptare dhe Çmimi Nobel për Paqen, por tri ditë më herët ajo kishte ardhur në Tiranë dhe kishte hapur një qendër pritjeje. Astriti kishte shkuar nga kureshtja mes turmës që e duartrokiste, ajo nga ballkoni kishte hedhur rruazore për të gjithë. Të tijën e mbante me vete.
Brindisi që gjen, kur më në fund zbarkon nga Legend në 11 të mëngjesit, është një qytet i tronditur, i papërgatitur, i çorientuar. Në krye të Caritas-it lokal është Bruno Mitrugno, një bankier 47-vjeçar, i cili do të rrezikojë pushimet e gjithë vitit për të ndihmuar refugjatët: ‘Të ardhurit e parë grumbullohen përgjatë dy kurseve të qendrës, Garibaldi dhe Roma: pa kontrolle, por pa incidente, në fytyrat e më të rinjve një përzierje gëzimi dhe habie. Sidoqoftë, shumica e tyre janë akoma mbledhur në mol dhe do të qëndrojnë atje gjithë natën, shumica e tyre edhe natën tjetër: të rrethuar me telat e bardhë të vëna në dispozicion nga një industri lokale, ushqyer nga vullnetarët dhe qytetarët, me bukë, qumësht, biskota, me çfarë t’u ndodhet, përfshirë edhe pelenat, batanijet, rrobat. Është një mobilizim spontan: qindra janë pritur menjëherë në shtëpi nga njerëzit e Brindisit: e paimagjinueshme sot. Të gjithë bëjnë pjesën e tyre, madje edhe kontrabandistët e cigareve, të cilët kohët e fundit i kanë zënë vendin Napolit në botën e krimit.
Ka vetëm një mungesë të madhe në ditët e para: qeveria italiane. Me të parë anijet, urdhrat e dhëna Autoritetit Portual ishin për të parandaluar ankorimin dhe për t'i kthyer mbrapsht të gjithë ata njerëz, ndryshe dhjetëra e qindra mijëra të tjerë do të vijnë. Pas dështimit të kësaj përpjekjeje, nuk ka asnjë plan rezervë: Koordinimi i Mbrojtjes Civile është një ministri pa një portofol, titullar Vito Lattanzio nga Pulia, struktura është një departament i thjeshtë me dyqind njerëz dhe mjete të pamjaftueshme, që ‘civil kishte vetëm emrin’, kujton Claudio Martelli, zëvendëskryeministër në qeverinë e gjashtë Andreotti, në atë kohë në pushtet.
Ndërsa imazhet tronditëse bëjnë xhiron e agjencive dhe mbërrijnë korrespondentë nga televizionet e gjysmës së botës, është një telefonatë që bën të lëvizë aparati shtetëror. Imzot Settimio Todisco, kryepeshkop, i cili ka vizituar qytetin që nga agimi, telefonon prefektin Antonio Barrel dhe i thotë fjalë për fjalë: ‘Shkëlqesia juaj, nëse nuk i hapni shkollat për pritje menjëherë, sonte unë do të hap të gjitha kishat për refugjatët’ .
Në mbrëmjen e 8 marsit, prefektura merr në dorëzim 34 shkolla fillore dhe të mesme. Mëngjesin e 9 marsit ANSA raporton se njerëzit po transferohen nga porti në ndërtesat shkollore. Hapen portat e stacionit detar, një strehë në oborrin dhe nën arkadat dhe një depo ushtarake të papërdorur në Restinco. Refugjatë të tjerë janë zhvendosur në Ostuni, Villa Speranza della Diocesi dhe në Molfetta nga peshkopi anormal Don Tonino Bello, themeluesi i Pax Christi, që një vit më pas do të marshonte në Sarajevën e rrethuar e në luftë, tani i bekuar. Kanë kaluar dy ditë nga zbarkimi i parë.
Mitrugno i Caritas tregon: ‘Nuk ka një kabinë të vërtetë komande. Koordinohemi ne, Kryqi i Kuq, sindikatat, shoqatat, spitalet, bashkia, por rrëmujshëm. Të ushqesh njëqind ose dyqind njerëz nuk është e pamundur, me tenxhere të mëdha dhe kile fasule mund ta bësh: njerëzit japin ushqim, vullnetarët e gatuajnë si të munden. Është më e vështirë të kujdesesh për njerëzit. Në shkollat e përdorura si qendra pritjeje nuk ka shtretër, njerëzit flenë në dysheme, gratë dhe fëmijët në dyshekët e sjellë nga qytetarët thjeshtë.
Në kaos, burrat, gratë, fëmijët e humbasin njëri-tjetrin, kështu që shpikëm një telefon për ribashkimin e familjeve. Banjat janë një problem serioz, aq sa kur gjithçka të mbarojë ato do të duhet të ribëhen kudo. Kuzhinat e para të fushimeve i pamë vetëm ditën e katërt, kur u angazhua ushtria. Dhe, bashkë me ushtrinë, politikanët e parë: sa zbresin nga makinat, gjëja e parë që pyesin është ‘ku është shtypi?’. Një shënim i fundit: kishte zëra për një masë kriminelësh që ishin arratisur nga burgjet shqiptare dhe ishin përzier mes të tjerëve në anije. Epo, as një kokërr mollë nuk u vodh ato ditë’.
Në javët në vijim, merren në kontroll kampingje dhe fshatra turistikë përgjatë bregdetit të Salentos, refugjatëve u jepet një leje e jashtëzakonshme qëndrimi për një vit, Qeveria dhe Rajonet gjejnë kuadrin për t'i shpërndarë, ka nga ata që thonë që duhen dërguar në Kuvajt, i cili duhet rindërtuar pas Luftës së Gjirit. Në të vërtetë, ata së shpejti shpërndahen në një mijë rryma: histori të ndryshme, dikush do të jetë i suksesshëm në Itali dhe do të qëndrojë; dikush mëson një zanat e kthehet për të investuar në Shqipëri; dikush humbet. Historia megjithatë nuk mund të heshtë për faktin që era e opinionit publik do të ndryshojë shumë shpejt.
Më 8 gusht anija Vlora refuzohet në Brindisi dhe rimorkiohet në Bari. 20 mijë refugjatët e saj janë mbyllur në stadium në kushte anormale, shumica do të riatdhesohen.
Në 1997 vendi është përsëri në rrëmujë, qytete të tëra në duart e bandave kriminale: zbarkimet fillojnë përsëri, të Premten e Madhe të '97 anija ushtarake Sibilla godet aksidentalisht motovedetën ‘Kateri i Radës’. 108 të vdekur, qeveria Prodi vendos bllokadën detare. Në imagjinatën kolektive, shqiptari nuk është më vëllai për t’u ndihmuar, por krimineli që vjedh, shet drogë dhe detyron vajzat të prostituojnë.
Sot komuniteti, gati gjysmë milioni, është i integruari më mirë në Itali. Por u deshën tridhjetë vjet. Ai 7 Mars 1991 mbeti një përjashtim i çuditshëm, i lumtur, i paparashikueshëm
